Súng hỏa mai còn có tên gọi khác là điểu thương, do người Việt Nam sản xuất từng được cả người Trung Quốc và phương Tây đánh giá rất cao. Đây là loại vũ khí giúp vua bảo vệ bờ cõi và mở mang lãnh thổ. Có thời điểm, chất lượng vũ khí do người Việt sản xuất còn vượt qua cả Nhật Bản và châu Âu.
Súng hỏa mai
Tiến sĩ Lý Bá Trọng - nguyên Trưởng khoa Sử học, Trường ĐH Thanh Hoa, Trung Quốc từng nhận định rằng:
“Vào cuối thời nhà Minh, Đại Việt chế tạo ra súng hỏa mai có hiệu năng vượt trội. Một số ý kiến cho rằng, loại súng này tốt hơn hẳn súng của người Tây phương, Nhật Bản lẫn súng Lỗ Mật”.
Không chỉ thế, Lưu Hiến Đình sống vào đầu thời nhà Thanh cũng từng hết lời ngợi ca vũ khí của nước ta: “Súng hỏa mai Giao Chỉ là tinh hoa của thiên hạ”.
Được biết, súng hỏa có thể xuyên thủng nhiều lớp giáp sắt, nhưng lại không phát ra âm thanh quá lớn khi bắn. Vào thế kỷ XVI, súng hỏa mai được người châu Âu mang đến Đại Việt, giai đoạn chúa Trịnh bắt đầu lấn át quyền lực của vua Lê. Sau đó, người Việt bắt đầu tự cải tiến súng để phù hợp với mục đích sử dụng.
Trước đó, trong các cuộc giao tranh thời phong kiến chủ yếu sử dụng binh khí như đao, kiếm… Đến thời Lê trung hưng, súng mới được trang bị rất phổ biến trong quân đội Việt Nam.
Giáo sĩ Alexandre de Rhodes, người từng có mặt ở Đàng Ngoài viết: “Chúa Trịnh có nhiều đội thuyền chiến với lực lượng đông đảo. Tàu thuyền nào cũng có 1 khẩu súng ở mũi thuyền, 2 khẩu súng ở đuôi thuyền. Về binh lính, họ sử dụng thành thạo súng hỏa mai và bắn rất thiện nghệ”.
Ngoài ra, William Dampier - một nhà thám hiểm từng đến Đàng Ngoài năm 1688 xác nhận hầu hết bộ binh của chúa Trịnh có trang bị súng tay. Đến thời vua Minh Mạng, nhà Nguyễn, cứ 10 bộ binh sẽ có 4 khẩu súng hỏa mai.