Triều Nguyễn là triều đại phong kiến cuối cùng ở Việt Nam. Trong triều đại này, vị hoàng đế thứ hai – Minh Mạng (còn gọi là Minh Mệnh) sinh năm 1791 mất năm 1841 được đánh giá người nghiêm khắc bậc nhất. Vị minh quân này còn đặc biệt yêu thích thơ ca, có tài làm thơ rất hay.
Chuyện kể rằng lần đó vua Minh Mạng cùng bá quan văn võ luận thơ. Ông thẳng thừng chê thơ vua Càn Long năm xưa thô kệch:“Vua Càn Long, nhà Thanh làm thơ rất nhiều, đều là những bài đi thẳng vào tình cảnh, không dùng những lời phù phiếm, nhưng cũng vì vậy mà có câu còn thô kệch. Bản thân ta làm thơ chỉ tả tình, tả cảnh mà dùng chữ chẳng đến nỗi quê mùa như thế”.
Đâu chỉ vậy, lấy Càn Long làm gương, vua Minh Mạng căn dặn các quần thần nếu lỡ thấy thơ của ông có ngôn từ chưa nhã nhặn thì phải nhắc nhở, tránh đời sau dị nghị.
 |
| Vua Minh Mạng. |
Trong số các hoàng đế Trung Hoa, vua Minh Mạng đặc biệt ấn tượng với thơ ca của vua Đường Thái Tông Lý Thế Dân. Ông đánh giá “chồng” của Võ Tắc Thiên có cách dùng từ rất khéo léo, ngôn ngữ đẹp nên tạo được cảm tình cho người đọc.
“Lời lẽ ý tứ khéo léo, đẹp đẽ, cách điệu mới mẻ, lạ lùng, không phải người ta có thể theo kịp. Còn thơ của Càn Long đời nhà Thanh phần nhiều gượng ép, quê mùa thô kệch, không đáng nói đến”,vị vua thứ hai của triều Nguyễn nói.
Riêng trong lịch sử Việt Nam, vị vua duy nhất được vua Minh Mạng mang lòng cảm mến thơ văn là vua Lê Thánh Tông. Ông sùng bái Lê Thánh Tông đến mức sai Bộ Lễ đi khắp nơi sưu tầm thơ của bậc minh quân năm xưa để lưu truyền cho hậu thế.
Về phần vua Minh Mạng, ông đã làm cả nghìn bài thơ, được in, tập hợp trong Ngự chế thi. Nhiều bài thơ của vị vua này được in trong các di tích ở Huế. Thơ của Minh Mạng không khéo léo mà chủ yếu thể hiện ý chí của ông.
Vua Minh Mạng từng nói với đại thần Phan Bá Đạt:“Vua tôi rỗi rãi, cùng nhau làm thơ không những để cùng mua vui, mà có khi cũng để ngụ ý khuyên răn nữa, chứ chẳng phải lấy thơ để làm khí cụ chính trị đâu”.
Đặc biệt, vua Minh Mạng còn sáng tác cho con cháu trực tiếp của mình một bài thơ “Đế hệ thi”, mỗi người anh em của mình một bài “Phiên hệ thi”. Chúng dùng để đặt tên lót cho con cháu hoàng gia.