Chân dung Công tôn nữ cuối cùng làm gối tựa cung đình Huế

Vào 21h35 ngày 24/3, bà Công Tôn Nữ Trí Huệ (hay còn gọi mệ Trí Huệ) qua đời tại nhà riêng ở xã Hương Toàn, thị xã Hương Trà, tỉnh TT-Huế, hưởng thọ 101 tuổi. Theo chị Bùi Thị Ngọc Điểm - con gái bà Công Tôn Nữ Trí Huệ, linh cữu của bà Trí Huệ sẽ được quàn tại tư gia và an táng tại nghĩa trang phía Bắc TP Huế.

Bà Công Tôn Nữ Trí Huệ (1922 - 2023) được mọi người biết đến là Công tôn nữ cuối cùng giữ gìn nghề truyền thống may gối tựa cung đình ở Huế. Bà biết may gối trái dựa, loại gối từng được các vua chúa, quan lại triều Nguyễn dùng để kê tay khi ngồi thưởng trà, ngâm thơ hay đàm đạo chính sự.

Bà Công Tôn Nữ Trí Huệ là cháu nội của Hoài Đức Quận Công Nguyễn Phúc Miên Lâm (con trai thứ 57 của vua Minh Mạng), người có công phò tá Vua Hàm Nghi và Thành Thái. Theo đó, bà là chắt nội của Vua Minh Mạng. Gia đình bà Trí Huệ xưa kia nổi tiếng với nghề bốc thuốc cứu người.

Theo chia sẻ của người nhà bà Công Tôn Nữ Trí Huệ, lúc còn nhỏ, bà Trí Huệ ở nhà phụ làm thuốc Bắc với cha. Với xuất thân con cháu của hoàng tộc nên khi lớn lên, bà Trí Huệ được vào cung học may vá, thêu thùa như các Công tôn nữ khác.

Bà Trí Huệ học nghề may vá làm gối trái dựa hầu hạ Hoàng Thái hậu Từ Cung ở phủ Kiên Thái Vương. Những chiếc gối do chính tay bà Trí Huệ làm ra rất được lòng Đức Từ Cung và Vua Bảo Đại. Vua Bảo Đại nhiều lần đặt bà Trí Huệ may loại gối này để làm quà.

Theo nguyên tắc gối trái dựa của Vua dùng thường đủ 5 lá, có màu vàng, trên gối có thêu hình rồng, tượng trưng cho uy quyền. Gối của Hoàng Thái hậu và các quan phải đủ 4 lá, tùy theo màu ghế mà có thể chọn những màu sắc và hoa văn khác nhau cho phù hợp.

Gối trái dựa mà mệ Trí Huệ làm ra có thời gian là sản phẩm rất nổi tiếng ở Huế và được nhiều người mua sản phẩm của bà về làm kỷ niệm.

Trong cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc, bà Trí Huệ tham gia giúp đỡ cách mạng. Hồi đầu kháng chiến chống Pháp, bà kết hôn với ông Nguyễn Văn Lộc - Chủ hiệu thuốc tây Trung Việt (một cơ sở cách mạng tại Huế). Sau khi lập gia đình, vợ chồng bà Trí Huệ vừa kinh doanh vừa bí mật cung cấp thuốc men cho kháng chiến.

Vào năm 1954, bà Trí Huệ về phục vụ ở phủ Kiên Thái Vương, giúp đỡ Hoàng Thái hậu Từ Cung (mẹ của Vua Bảo Đại) việc ăn uống, may vá. Bà được tiếp cận bí quyết may ra những chiếc gối trái dựa (loại gối có nhiều nếp có thể mở ra - gấp vào tùy ý thường được vua, quan sử dụng). Trong khoảng thời gian này, bà Trí Huệ dựa vào uy thế của Hoàng Thái hậu Từ Cung để che giấu, giúp đỡ nhiều cán bộ cách mạng nằm vùng.

Năm 1992, gia đình bà Trí Huệ trở lại với công việc ruộng nương. Do cuộc sống gặp nhiều khó khăn nên bà làm thêm nghề may áo dài. Bà tận dụng những mảnh vải dư để may gối cho đỡ nhớ nghề vì khi ấy không còn nhiều người dùng gối tựa.

Tâm nguyện của bà Trí Huệ là có thể truyền nghề làm gối trái dựa cung đình lại cho những ai muốn học để gìn giữ và phát huy nghề. Theo đó, bà nhận học trò đầu tiên là con dâu - chị Lê Thị Liền và sau đó là cháu gái.

Ngay cả khi tuổi cao, bà Trí Huệ hàng ngày vẫn cần mẫn xâu chỉ, may gối. Bà từng chia sẻ dù công việc may gối tựa cung đình không mang lại thu nhập cao nhưng bà vẫn vẫn đam mê với nghề vì muốn con cháu học hỏi, lưu giữ nét nghề truyền thống cung đình.