Trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, giai đoạn những năm 1932 – 1939 có ít tài liệu ghi lại rõ ràng, đầy đủ. Trong giai đoạn này, ông sống tại Hà Nội, vừa dạy học môn lịch sử tại trường tư thục Thăng Long do Hoàng Minh Giám làm giám đốc, vừa học đại học Luật. Có một chi tiết thú vị ít người biết, trong những năm 1936 – 1939, Đại tướng dành phần lớn thời gian cho hoạt động báo chí. Chi tiết này đã đem đến một góc nhìn khác về vị tướng huyền thoại: Nhà báo Võ Nguyên Giáp.
Võ Nguyên Giáp làm báo với các bút danh Hải Thanh, Vân Đình… Trước năm 1936, ông đã bắt đầu viết báo và có nhiều bài được đăng. Năm 1929, Võ Nguyên Giáp với bút danh Hải Thanh đã viết bài “Vũ trụ và tấn hoá” đăng trên hai số 218 (ngày 28/9/1929) và 222 (ngày 10/10/1929) trên báo “Tiếng Dân”, tờ báo lớn nhất xứ Trung Kỳ lúc đó do Huỳnh Thúc Kháng làm chủ bút.
 |
| Một số bài báo của Võ Nguyên Giáp với bút danh Hải Thanh, Vân Đình trên báo "Tiếng Dân" (1929 - 1930). |
Nhân sự việc Giám đốc trường Quốc học Huế đuổi một số học sinh của trường do tham gia phong trào đòi ân xá cho cụ Phan Bội Châu (6/1925), Võ Nguyên Giáp viết ngay một bài báo bằng tiếng Pháp "Đả đảo tên tiểu bạo chúa trường Quốc học" gửi đăng báo L’ Annau ở Sài Gòn. Lúc ấy, Luật sư Phan Văn Trường đang làm chủ bút tờ báo này đã phải thốt lên: "Một cây bút mới xuất hiện lần đầu ở bản xứ này, mà có giọng văn sắc sảo như giọng văn Nguyễn Ái Quốc bên Pari".
Theo Trung tướng Phạm Hồng Cư, anh em đồng hao với Đại tướng, Võ Nguyên Giáp thực sự tập trung làm báo từ năm 1936 khi ông cùng với Đặng Thai Mai, Trần Huy Liệu, Hải Triều… mua lại và làm hồi sinh báo “Hồn Trẻ” đang ngừng xuất bản do thua lỗ. Ngày 6/6/1936, chỉ 2 ngày sau khi Léon Blum tuyên thệ nhận chức Thủ tướng Chính phủ Pháp, báo “Hồn Trẻ” ra số đầu tiên. Có thể nói đây là tờ báo tiếng Việt đầu tiên công khai cổ động đấu tranh cho các khẩu hiệu dân sinh, dân chủ, đòi đại xá chính trị phạm, ủng hộ Mặt trận Bình dân Pháp và tập hợp nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân Việt Nam nhằm phản ánh với phái đoàn điều tra của Chính phủ Mặt trận Bình dân Pháp do Godart cầm đầu sẽ sang Đông Dương. Báo rất được bạn đọc hoan nghênh, in ra không đủ bán. Học sinh Trường Thăng Long tình nguyện đi bán báo và góp tiền ủng hộ báo. Báo ra đến số 5 thì bị nhà cầm quyền thực dân Pháp đóng cửa. Tuy nhiên đây là tiếng chuông báo hiệu phong trào hoạt động báo chí công khai của Mặt trận Dân chủ Đông Dương trong thời kỳ 1936 - 1939.
Không thể sớm có một tờ báo tiếng Việt trong tình hình ấy, Võ Nguyên Giáp cùng một số đồng chí quyết định cho ra một tờ báo tiếng Pháp. Ngày 16/9/1936, báo Le Travail (Lao động) ra số đầu tiên. Võ Nguyên Giáp làm biên tập viên chính, được phân công viết khá nhiều đề tài: cổ vũ Đông Dương đại hội, Mặt trận Dân chủ, thời sự quốc tế, đời sống nông dân với các cuộc đấu tranh ruộng đất như Cồn Thoi, những cuộc đấu tranh bãi công của thợ xẻ, thợ giày, thợ mỏ…
 |
| Vừa học trường Luật, vừa dạy học, Võ Nguyên Giáp vừa viết bài cho các báo "Le Travail", "Notre Voix"... |
Trung tướng Phạm Hồng Cư cho biết thêm: “Thời gian này, anh Giáp làm việc rất hào hứng, mặc dù sức khỏe của anh không tốt cho lắm. Nghe tin có cuộc bãi công lớn của công nhân vùng mỏ, anh đã đạp xe 200km từ Hà Nội về tới Cẩm Phả để viết bài đăng báo. Cuộc bãi công nổ ra ngày 13/11/1936 lúc đầu tại Cẩm Phả, với trên 10.000 thợ mỏ tham gia, sau một tuần lan ra khắp vùng mỏ với trên 50.000 người tham gia. Chính quyền thực dân Pháp điều động lính lê dương về vùng mỏ, uy hiếp tinh thần thợ bãi công. Anh Giáp viết bài tố cáo đăng liên tiếp trên mấy số báo Le Travail. Những bài báo này đã gây được sự chú ý của dư luận trong nước và cả ở Pháp, tạo ra sự ủng hộ đối với cuộc đấu tranh của thợ mỏ. Le Travail tồn tại được 7 tháng với 30 số báo. Ngày 16/4/1937, nhà cầm quyền thực dân Pháp ra lệnh đóng cửa”.
Võ Nguyên Giáp vẫn tích cực tham gia viết bài cho các báo: Tin tức, Thế giới, Hà thành, Thời báo, Đời nay, Ngày mới... và một số tờ báo tiếng Pháp. Hàng loạt bài viết của Võ Nguyên Giáp nhằm tố cáo sự bóc lột dã man của chủ nghĩa thực dân Pháp đối với nhân dân Việt Nam đã gây tiếng vang lớn trong đông đảo người đọc thời bấy giờ.
Xứ ủy Bắc kỳ Đảng Cộng sản Đông Dương lập ra một Ủy ban vận động cách mạng nửa công khai do đồng chí Trường Chinh, lúc đó là xứ ủy viên, phụ trách. Võ Nguyên Giáp được chỉ định là thành viên của ủy ban này. Ủy ban đặc biệt quan tâm đến các hoạt động báo chí của Đảng. Hàng loạt tờ báo tiếng Pháp và tiếng Việt xuất bản công khai. Tờ này bị cấm, tờ khác xuất hiện, chiếm lĩnh trận địa dư luận. Tại Đại hội Báo giới Bắc kỳ lần thứ nhất họp ngày 24/4/1937, nhà báo Võ Nguyên Giáp được bầu làm Chủ tịch, nhà báo Trần Huy Liệu làm Phó Chủ tịch.
Trong công việc báo chí, Võ Nguyên Giáp đã trải qua hầu hết các khâu của nghề báo, từ viết xã luận, thời đàm nghị luận, điều tra, phóng sự, biên tập, duyệt bài, sắp xếp nội dung, cho tới bố cục, lên trang, trình bày, đưa nhà in, sửa morasse và không ít khi cả việc phát hành báo. Có những kỷ niệm khó quên trong đời làm báo của Đại tướng. Có lần cùng một lúc, các đồng chí Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Hoàng Hữu Nam đều bận việc đột xuất không kịp viết bài, Võ Nguyên Giáp ngồi từ 6h chiều đến 6h sáng hôm sau, viết kín một thếp giấy 48 trang và bố cục, trình bày xong cả một số báo cho kịp đưa xuống nhà in, sau khi ăn điểm tâm, lại tới Trường Thăng Long dạy học.
Những năm đất nước đổi mới, các bài báo của Đại tướng Võ Nguyên Giáp vẫn luôn được công chúng đón đợi. Ngày 10/9/2007, trên báo Sài Gòn Giải Phóng xuất hiện bài báo của Đại tướng Võ Nguyên Giáp với tiêu đề: “Đổi mới có tính cách mạng nền giáo dục và đào tạo của nước nhà” gây chấn động dư luận, đặc biệt hơn lúc này tác giả đã vào tuổi 97.
 |
| Chiếc máy ảnh Đại tướng vẫn luôn mang theo trong nhiều lần đi chiến dịch hay trên mọi nẻo đường công tác. Với ông, mỗi bức ảnh là một niềm vui. |
Suốt quá trình hoạt động cách mạng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp luôn luôn gắn với hoạt động báo chí, văn hoá. Nét nổi bật ở ông là người trực tiếp làm tất cả các khâu, các công việc của một người làm báo. Ở góc độ nào, Võ Nguyên Giáp cũng đều thành công xuất sắc. Có thể nói, ông là con người văn võ song toàn, một nhà quân sự lỗi lạc đồng thời là nhà văn hoá nổi tiếng. Ở Võ Nguyên Giáp, có một mối quan hệ đặc biệt giữa nghề văn và nghề võ, giữa nghệ thuật báo chí và nghệ thuật quân sự, giữa “nghệ thuật tổ chức thông tin” trong làm báo với “nghệ thuật bày binh bố trận” trong đánh giặc. Có lẽ chính vì thế nên mặc dù giao cho Võ Nguyên Giáp việc Võ (quân sự), nhưng Bác Hồ vẫn gọi Đại tướng là Văn. Phải chăng, Bác Hồ muốn căn dặn làm việc Võ nhưng phải trên nền Văn. Đúng như câu đối của một cựu chiến binh phường Thành Công, Hà Nội đã khái quát về Tướng Giáp rất biện chứng, sâu sắc:
“Văn lo vận nước văn thành Võ - Võ thấu lòng dân võ hóa Văn”.
Có thể khẳng định, Võ Nguyên Giáp là một nhà báo lớn gắn bó với nền báo chí cách mạng Việt Nam. Cùng với việc tổ chức các trận đánh với thành công vang dội địa cầu trong vai trò Đại tướng, thì khi là một nhà báo, Võ Nguyên Giáp cũng đã có công tập hợp, bồi dưỡng cho cách mạng một “binh chủng nhà báo” để sau này chiến đấu trên mặt trận văn hoá tư tưởng, góp phần vào thắng lợi chung của dân tộc.
 |
| Đại tướng, Nhà báo Võ Nguyên Giáp: "Tôi thấy làm một số báo cũng giống như tổ chức một trận đánh hiệp đồng". |
Năm 1991, Hội Nhà báo Việt Nam tặng Huy chương Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam dành cho những người đã có từ 25 năm làm báo trở lên, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đón nhận phần thưởng này với niềm tự hào. Nhân dịp này, Đại tướng đã chia sẻ về nghề báo trong bài báo “Mười lăm năm làm báo trước Cách mạng tháng Tám”, đăng trên tạp chí Nhà báo và Công luận số tháng 8/1991 như sau:
“Nghề báo là một nghệ thuật đầy hứng thú. Sau này, khi chuyển qua công tác quân sự, tôi thấy làm một số báo cũng giống như tổ chức một trận đánh hiệp đồng. Đó là một công việc luôn luôn khẩn trương, phải phát hiện kịp thời mưu đồ, thủ đoạn của giai cấp thống trị, yêu cầu, tâm lý đa dạng và thường xuyên thay đổi của bạn đọc, nguyện vọng sâu xa của nhân dân, để biết mình phải làm gì.
Tính thời gian rất quan trọng. Có được tin sớm để đăng đã khó. Nhưng khó hơn nhiều là nghệ thuật đưa vấn đề đúng lúc, tác dụng sẽ được nhân lên gấp bội. Nội dung đương nhiên cần được đảm bảo chính xác, chặt chẽ, nhưng hiệu quả đối với người đọc thường do cách diễn đạt, trình bày quyết định. Bố cục không hợp lý sẽ làm giảm hiệu quả của một số báo có nhiều bài hay. Những bài chính, phụ, ngắn, dài, nặng, nhẹ, phải kết hợp với nhau một cách hữu cơ, tạo nên sự hài hòa như những màu sắc của một tác phẩm hội họa, mới mang lại hứng thú cho người đọc.
Đặt tên cho một bài báo rất khó. Tôi thường mất nhiều thời gian cân nhắc tìm những kiểu chữ thích hợp cho đầu đề một bài báo chỉ vài ba dòng. Dòng thứ hai thường quan trọng nhất, nhưng các dòng khác không thể coi nhẹ vì phải góp phần tạo nên một chỉnh thể. Những kiểu chữ lớn nhỏ, béo gầy, đứng hoặc nghiêng – đều có vai trò và hiệu lực riêng của nó trên trang báo mà người làm báo không thể không biết tới. Nghề làm báo hao tâm tổn trí, gian khổ, nhưng người làm báo được sự đền bù xứng đáng là niềm vui khi thấy tác dụng và hiệu quả của tờ báo trong đông đảo bạn đọc”.