Khoảng tháng 8 hàng năm, khi những đợt gió mùa đầu tiên tràn về là thời điểm củ dong vào mùa. Đây là loại củ thon dài, nhọn, có vảy mỏng bao bọc, nạc trắng. Ở miền Nam gọi chúng là bình tinh, miền Trung gọi là khoai lặn. Đây là dạng cây thân thảo, có tên khoa học là Canna edulis Ker, nguồn gốc Nam Mỹ.
Ngày trước, khi cuộc sống còn khó khăn, cùng với khoai lang, củ từ, củ sắn... thì củ dong được sử dụng thay thế lúa gạo. Theo đó, củ dong có thể luộc, độn với cơm hoặc làm miến. Củ này có nhiều tinh bột, vừa ngọt vừa thơm ngon.
Củ dong dễ trồng, từng là thức ăn "cứu đói" cho những ngày nghèo khó ở các miền quê của Việt Nam
"Mình nhớ củ này còn có công dụng chữa say nắng. Khi bị say nắng, chỉ cần lấy một củ nhai, nuốt nước dần dần, hoặc vắt lấy nước để uống thì sẽ khỏi trong chốc lát.
Củ dong có nhiều tinh bột, khi ăn sẽ nhai chậm rãi, nuốt lấy bột tinh tuý, nhả phần xơ. Bây giờ nhiều người còn chấm đường để tăng thêm vị ngọt và thơm của củ dong", bạn Loan (ở Nghệ An) kể.
Cũng là người quê ở miền Trung, anh Thanh (ở Hà Tĩnh) cho hay: "Ngày trước trong vườn nhà tôi mẹ trồng đủ thứ, từ củ từ, khoai loang, khoai mài... Mùa đông là thời điểm củ dong vào mùa. Hồi đó ăn nhiều củ dong đến chán ngán. Đặc biệt những lúc đi học về, sà vào rổ khoai luộc của mẹ nhai mỏi miệng. Giờ đây, khi cuộc sống đủ đầy thì dong riềng lại là thức quà lạ, thỉnh thoảng mới thấy bán ở chợ thành phố.
Củ dong có nhiều tinh bột, có thể luộc hoặc hầm canh xương
Tôi đi chợ hễ thấy có ai bán dong riềng là mua luôn vài cân về luộc ăn, giá khoảng 30.000-40.000 đồng/kg nhưng được nhiều lắm, củ cũng bé bé chứ không to. Ở chợ cóc gần chỗ tôi ở có bán nhưng chỉ những lúc đi chợ sớm mới mua được, còn đi muộn thì không còn hàng để mua. Thứ củ này cứng và nhiều xơ nên phải luộc kỹ ăn mới có nhiều bột".
Anh Thanh cho biết, củ dong cũng dễ luộc như các loại củ khác. Sau khi rửa sạch sẽ cho vào nồi, cùng một nhúm muối rồi luộc trong vòng 30 phút, dùng đũa thử thấy củ mềm là đã chín. Tuỳ vào điều kiện thổ nhưỡng mà củ dong có chất lượng khác nhau. Nếu gặp đất ẩm và nhiều mùn, củ dong sẽ bở và nhiều tinh bột. Khi lựa chọn củ dong, nên chọn những củ đều nhau, già củ sẽ nhiều tình bột và bùi hơn so với những củ non.
Nhai củ dong càng chậm càng kỹ thì càng thấy bùi và thơm ngon
Bán củ dong ở chợ Xa La (Hà Đông, Hà Nội), chị Thành cho biết củ dong chỉ có một mùa trong năm chứ không có quanh năm nên nhiều người tìm mua về thưởng thức, vừa đổi vị vừa nhớ lại hương vị của tuổi thơ, của những ngày còn nghèo đói.
"Có 2 loại củ dong, dong trắng và dong đỏ. Dong đỏ là dong riềng, chủ yếu là nguyên liệu để làm miến, còn củ dong trắng để luộc ăn hoặc nấu với canh xương. Tôi lấy của người quen ở Hoà Bình, củ nào củ nấy đều tay, luộc lên vừa bở vừa thơm. Những hôm ít hàng, nếu khách không đi chợ sớm thì khó mua được củ dong ", chị thành chia sẻ.