Loài rắn độc dài nhất thế giới là hổ mang chúa (Ophiophagus hannah), vẫn đang sinh sống trong nhiều khu rừng Việt Nam, từ miền núi phía Bắc đến tận Tây Nguyên và Đồng Nai. Giữa không gian rừng ẩm rậm rạp, thân hình uy nghi trườn qua lớp lá mục, chiếc mang cổ bạnh ra như vương miện, đôi mắt vàng sắc lạnh, hình ảnh ấy khiến người chứng kiến vừa sợ hãi vừa khâm phục. "Vua rắn độc" không chỉ gây choáng ngợp bởi kích thước và nọc độc chết người, mà còn bởi tập tính hiếm có trong thế giới bò sát: săn rắn làm mồi và tự xây tổ để bảo vệ trứng.

Nhận diện và phân bố tại Việt Nam

Hổ mang chúa là loài rắn độc dài nhất hành tinh, với chiều dài có thể đạt tới 5,5 m, theo National Geographic.

Loài này phân bố ở khắp vùng nhiệt đới châu Á, trong đó có Việt Nam, nơi chúng được ghi nhận tại nhiều vườn quốc gia như Cúc Phương, Cát Tiên, U Minh Thượng và các khu rừng tre miền Trung.

Với thân hình có thể dài gấp đôi người trưởng thành, màu nâu vàng hoặc đen ánh đồng, cùng chiếc mang cổ rộng có thể dựng cao hơn 1 m, hổ mang chúa thực sự xứng danh "vua" trong thế giới rắn độc.

Tập tính đặc biệt

Tên khoa học Ophiophagus hannah có nghĩa là "ăn rắn", mô tả chính xác thói quen săn mồi của loài này. Theo Wikipedia, hổ mang chúa chủ yếu ăn các loài rắn khác, thậm chí cả rắn cùng họ, ngoài ra còn săn thằn lằn, chim nhỏ hoặc chuột.

Điều khiến giới sinh vật học đặc biệt chú ý là hành vi xây tổ của hổ mang chúa, chúng là loài rắn độc duy nhất được biết đến tự gom lá khô và cành cây để làm tổ, đẻ từ 20 đến 40 trứng, rồi con cái ở lại canh gác đến khi con non nở

Khi bị đe dọa, chúng có thể nâng cao phần thân trước, bành mang cổ và phát ra tiếng khè sâu như tiếng gầm, dấu hiệu cảnh báo khiến hầu hết kẻ thù phải rút lui.

Nọc độc và mức độ nguy hiểm

Theo National Geographic, mỗi vết cắn của hổ mang chúa có thể tiêm ra tới 7 ml nọc, đủ giết 20 người trưởng thành hoặc một con voi. Nọc chứa hỗn hợp neurotoxin gây tê liệt thần kinh và metalloproteinase phá hủy mô, khiến nạn nhân ngừng thở chỉ sau vài phút nếu không được cấp cứu.

Tại Việt Nam, dù số ca bị cắn hiếm gặp, song các bác sĩ Bệnh viện Nhiệt đới TP.HCM cảnh báo: "Chỉ một lượng nhỏ nọc hổ mang chúa cũng đủ gây suy hô hấp cấp. Điều quan trọng là phải giữ bình tĩnh, bất động và nhanh chóng đưa đến bệnh viện có huyết thanh kháng độc chuyên dụng."

Vai trò sinh thái và mối quan hệ với con người

Trong chuỗi thức ăn rừng nhiệt đới, hổ mang chúa đứng đầu bảng, giúp kiểm soát quần thể rắn khác và giữ cân bằng sinh thái. Sự hiện diện của chúng trong rừng là dấu hiệu môi trường còn nguyên vẹn.

Tuy nhiên, theo Mongabay News, tình trạng phá rừng và săn bắt buôn bán loài này đang khiến quần thể hổ mang chúa giảm nhanh ở nhiều nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.

Luật Việt Nam xếp hổ mang chúa vào danh mục động vật nguy cấp, quý hiếm, nghiêm cấm săn bắt, nuôi nhốt, mua bán dưới mọi hình thức.

Biểu tượng hoang dã cần được bảo vệ

Trong văn hóa dân gian, hình tượng hổ mang chúa thường gắn với sức mạnh, lòng quả cảm và quyền năng. Nhưng hơn thế, sự tồn tại của nó còn là minh chứng cho hơi thở hoang dã của rừng Việt.

Như chia sẻ của một chuyên gia thuộc Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật trên Dân Trí: "Hổ mang chúa không tấn công người nếu không bị kích động. Khi rừng mất, chúng mất nơi ẩn náu, buộc phải trườn ra gần khu dân cư và xung đột bắt đầu."

Từ hình ảnh "vua rắn độc" oai nghi giữa rừng đến biểu tượng sinh thái quý hiếm, hổ mang chúa là minh chứng sống cho sự đa dạng kỳ vĩ của thiên nhiên Việt Nam. Hiểu để tôn trọng, bảo vệ thay vì sợ hãi, đó là cách con người có thể cùng tồn tại với loài rắn từng khiến cả rừng phải cúi đầu này.