Trong Tây Du Ký, câu chuyện về hành trình thỉnh kinh của Đường Tăng luôn là một trong những đề tài thu hút sự chú ý của độc giả. Mặc dù là một phàm nhân không có pháp thuật, Đường Tăng lại được Như Lai phong Phật sau khi hoàn thành sứ mệnh lấy kinh từ Tây Trúc. Điều này gây không ít sự tò mò và tranh cãi, nhất là khi so với các nhân vật thần thoại khác, chẳng hạn như Quán Thế Âm Bồ Tát, người đã tu hành suốt ngàn năm nhưng vẫn chỉ đạt đến cảnh giới Bồ Tát.
Trong thần thoại và truyền thuyết, con đường trở thành tiên, thành Phật luôn là một quá trình dài và gian khổ. Người phàm muốn đạt được cảnh giới tiên hay Phật phải trải qua nhiều năm tu luyện, đôi khi là hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm. Hành trình này không khác gì con đường thăng tiến trong sự nghiệp: dù tài giỏi đến đâu, người mới vào nghề luôn phải bắt đầu từ những bước nhỏ, trải qua quá trình tích lũy và học hỏi để cuối cùng đạt được thành công. Trong Tây Du Ký, điều này được thể hiện rõ khi Tôn Ngộ Không, dù tài cao, mới chỉ được giao những nhiệm vụ nhỏ bé như trông coi ngựa hay vườn đào sau khi gia nhập thiên giới.
Tuy nhiên, sau khi hoàn thành sứ mệnh thỉnh kinh, Đường Tăng đã được Phật Như Lai phong Phật, vượt lên trên cả Tôn Ngộ Không và Quán Thế Âm Bồ Tát. Điều này tạo nên một nghịch lý, bởi Đường Tăng chỉ là một phàm nhân yếu đuối, không có pháp lực, trong khi Tôn Ngộ Không là một con khỉ sinh ra từ đá, được nuôi dưỡng bằng tinh hoa của vũ trụ và trải qua nhiều cuộc thử thách khắc nghiệt. Tại sao một người như Đường Tăng lại có thể đạt đến cảnh giới cao hơn cả những nhân vật huyền thoại như vậy?
Một trong những câu hỏi lớn là vì sao Quán Thế Âm Bồ Tát, người đã tu hành hàng nghìn năm, lại không được phong Phật, trong khi Đường Tăng chỉ tu luyện trong vòng hơn chục năm lại đạt được danh hiệu này. Nhiều người cho rằng Quán Thế Âm đã đủ tư cách để thành Phật từ lâu, nhưng ngài đã từ bỏ để ở lại phàm trần, cứu độ chúng sinh. Thực tế, nhiều vị Bồ Tát như Quán Thế Âm hay Văn Thù Sư Lợi đều có địa vị cao hơn những vị Phật bình thường, dù bản thân họ không phải là Phật. Ví dụ, Văn Thù Sư Lợi Bồ Tát là thầy của Thất Phật quá khứ, và Địa Tạng Vương Bồ Tát cũng là một bậc cao nhân trong cửa Phật, thề rằng sẽ không thành Phật cho đến khi địa ngục trống rỗng.
Trong chương 100 của Tây Du Ký, khi Đường Tăng cùng thầy trò được Phật Như Lai phong danh hiệu, Như Lai đã nói: "Đường Tăng, kiếp trước con nguyên là đồ đệ thứ hai của ta, tên gọi là Kim Thiền Tử. Bởi vì con không nghe giảng Pháp, khinh mạn lời giảng Đạo của ta, cho nên bị đọa chuyển sinh nơi Đông Thổ". Chính vì vậy, nhiều người cho rằng lý do Đường Tăng được phong Phật là do ông là đệ tử thứ hai của Như Lai.
Tuy nhiên, đây chỉ là lý do để Đường Tăng được chọn làm người thỉnh kinh, chứ không phải nguyên nhân chính khiến ông thành Phật. Theo lời Phật Như Lai, Đường Tăng được phong Phật vì ông đã trải qua quá trình tu luyện, từ bỏ những khinh miệt đối với Pháp, trở về với chánh đạo và duy trì phước lành của Phật. Trong một khía cạnh nào đó, việc Đường Tăng thành Phật giống như một minh chứng cho sự chuyển hóa của con người, từ một người coi thường giáo lý trở thành một vị Phật, và đây cũng là một thông điệp mạnh mẽ của Phật giáo: mọi người đều có thể thành Phật nếu biết từ bỏ ác, làm thiện và tu hành đúng đắn.
Việc Đường Tăng thành Phật không chỉ là một phần trong câu chuyện của Tây Du Ký, mà còn là một bài học sâu sắc về sự chuyển hóa của con người. Đó là thông điệp rằng, dù quá khứ có bao nhiêu lỗi lầm, chỉ cần có thể quay đầu, quy y Phật và làm điều thiện, mỗi người đều có thể đạt được cứu cánh. Như Lai đã dùng hình ảnh Đường Tăng để nhấn mạnh một nguyên lý quan trọng của Phật giáo: "Buông con dao đồ tể xuống, đứng ngay đó mà thành Phật". Phật không phải chỉ là một vị thần linh mà còn là biểu tượng cho tâm thiện, cho khả năng vượt qua những điều xấu xa và đạt đến sự giác ngộ.
