Ông không có chiến lược thừa, và có những hiểu biết độc đáo về phân tích các nhân vật như Viên Thiệu, Tôn Sách, Lữ Bố và những người khác cho Tào Tháo, cũng như xu hướng phát triển của các sự kiện. Tào Tháo và Quách Gia xưa nay có con mắt sáng suốt biết người và dùng người, trong khi dùng người thì không nghi ngờ, do dự.

Quách Gia đánh giá những khó khăn trở thành bá chủ của Viên Thiệu

Trong “Tam quốc chí” chép: “Quách Gia thời trẻ chí hướng cao xa. Thời Hán mạt thiên hạ sắp loạn, Gia từ lúc 20 tuổi trốn dấu hình tích, bí mật kết giao với người tuấn kiệt, không tiếp xúc với tục nhân nên người thời ấy đa phần chẳng ai biết, chỉ có bậc thức giả mới biết tài của Gia. Năm 21 tuổi, Gia được triệu vào phủ Tư đồ“.

Sau cuộc thảo phạt của Viên Thiệu chống lại Đổng Trác, ông dùng kế đánh chiếm Từ Châu đánh bại liên tiếp Công Tôn Toản, Khổng Dung, Trương Yến và những người khác, thống lĩnh Tịnh Châu, Thanh Châu, Ký Châu, U Châu và nhiều nơi khác. Khi đó Viên Thiệu binh sĩ mấy chục vạn, hùng bá Hà Bắc.

Viên Thiệu khi đó danh vọng rất cao, nổi tiếng khắp thiên hạ. Nhiều người tin rằng Viên Thiệu chắc chắn sẽ có thể thống trị thiên hạ và làm bá chủ. Viên Thiệu nghiễm nhiên trở thành bá chủ trong mắt nhiều người.

Lúc trước, Quách Gia lên phương bắc yết kiến Viên Thiệu, xong bảo với mưu sĩ của Thiệu là Tân Bình và Quách Đồ rằng: “Bậc trí giả khéo ở việc chọn chủ, cho nên trăm lần mưu việc là trăm lần toàn vẹn mà công danh có thể lập được. Viên công muốn nhún mình đãi kẻ sĩ bắt chước Chu Công, nhưng chưa hiểu được mấu chốt của việc dùng người. Đòi nhiều nhưng ít thiết yếu, thích mưu mà không quyết, muốn chung sức cứu giúp đại nạn cho thiên hạ, định nghiệp vương bá, khó thay!”

Nói xong bỏ đi.

Mười thắng – mười bại

Vào năm Kiến An đầu tiên (196 SCN), Bên Tào Tháo có mưu sĩ là Hí Chí Tài hay giúp Tháo trù mưu hoạch sách nhưng chết sớm. Tào Tháo gửi thư hỏi Tuân Úc: “Từ sau khi Chí Tài chết đi chẳng có ai giúp ta tính việc. Vùng Nhữ, Dĩnh vốn nhiều kẻ sĩ giỏi, ai có thể kế nối được?”. Tuân Úc tiến cử Quách Gia. Tào Tháo cho triệu kiến Quách Gia, nghị luận việc thiên hạ. Tào Tháo sau đó nói: “Khiến ta thành đại nghiệp, tất là người này“. Quách Gia trở ra, cũng vui mừng nói: “Thực là người chủ của ta vậy”

Vào năm Kiến An thứ hai (197 SCN), Tào Tháo đón Hoàng đế Tây An về Hứa Đô, lấy danh nghĩa Hoàng đế Tây An phong Viên Thiệu làm Thái Úy, Nghiệp Hầu.

Viên Thiệu hổ thẹn vì dưới trướng Tào Tháo, giận dữ mắng chửi Tào Tháo. Thế là Tào Tháo nhường chức tướng quân cho Viên Thiệu. Viên Thiệu có được Ký Châu, Thanh Châu, Bỉnh Châu, quyền hành rộng lớn, binh lực hùng hậu, chỉ cần hắn ra lệnh thì trăm vạn người sẽ đáp ứng. Năm nay, Tào Tháo muốn tấn công Viên Thiệu, nhưng lo không đủ sức nên hỏi Quách Gia phải làm sao.

Phó tử chép: Tào Tháo hỏi Quách Gia: “Bản Sơ nắm giữ bộ chúng Ký Châu, Thanh Châu và Tinh Châu theo hắn, đất rộng binh cường, mà nhiều lần có hành vi không cung kính. Ta muốn đánh dẹp hắn, mà sức chẳng địch nổi, biết phải làm sao?”.

Quách Gia đáp: “Cái hơn kém của Lưu, Hạng là điều mà công biết rất rõ. Hán Cao Tổ chỉ hơn về trí; Hạng Vũ tuy mạnh, rút cục bị Lưu Bang bắt. Gia này trộm tính rằng, Viên Thiệu có 10 điều bại, chúa công (Tào Tháo) có 10 điều thắng, dẫu binh cường mạnh, cũng chẳng là gì”.

Thiệu đa lễ rườm rà; chúa công thuận lẽ tự nhiên, là thắng về đạo, là một.

Thiệu hành động trái nghịch, chúa công thuận lẽ phải để thống quản thiên hạ, là thắng về nghĩa, là hai.

Thời Hán mạt, chính sự trễ nải bởi khoan nhu, Thiệu lấy khoan hòa giúp khoan nhu nên chẳng thể trấn áp được; chúa công nắn sửa chính trị, lấy sự nghiêm khắc ràng buộc nên trên dưới biết pháp chế, là thắng về trị, là ba.

Thiệu ngoài mặt khoan hòa trong lòng nghi kị, dùng người lại ngờ vực họ, chỉ tin dùng con em thân thích; chúa công bề ngoài giản dị dễ dãi nhưng trong lòng sáng suốt khéo léo, dùng người không hề ngờ vực, chỉ theo tài thích hợp mà dùng, chẳng kể thân sơ, là thắng về độ, là bốn.

Thiệu nhiều mưu kế mà thiếu quyết đoán, về sau thường mắc sai lầm; chúa công có kế sách hay là thi hành ngay, ứng biến vô cùng, là thắng về mưu, là năm.

Thiệu cậy gia thế nhiều đời, bàn chuyện lễ nghĩa cao siêu để lấy tiếng khen, kẻ sĩ thích nói lời tán tụng theo về đông; chúa công lấy sự chí tâm đãi người, theo lẽ thực mà làm, không vì tiếng khen hão, lấy sự kiệm ước làm gương cho kẻ dưới, với người có công thì không hề bủn xỉn, kẻ sĩ trung chính có tầm nhìn xa và thực tài đều nguyện chịu sự sai khiến, là thắng về đức, là sáu.

Thiệu thấy người ta đói rét, vẻ thương xót lộ ra nét mặt, nếu không nhìn thấy thì cũng chẳng nghĩ đến, đấy là lòng nhân của đàn bà thôi; chúa công với những việc nhỏ trước mắt thường bỏ qua, đến lúc có việc lớn lại giúp khắp bốn bề, ân huệ ban ra vượt quá cả kỳ vọng, dẫu việc không nhìn thấy vẫn suy tính đầy đủ, không gì không chu toàn, là thắng về nhân, là bảy.

Đại thần của Thiệu tranh đoạt quyền bính, lời sàm nịnh mê loạn; chúa công dùng đạo lý quản thuộc hạ, lời gièm pha ton hót không nghe, là thắng về minh, là tám.

Thiệu chẳng biết phân biệt phải trái; chúa công với việc đúng đắn thì dùng lễ đối đãi, với việc sai trái thì dùng phép để trị, là thắng về văn, là chín.

Thiệu thích phô trương thanh thế, không hiểu điều cốt yếu của binh cơ; chúa công lấy ít thắng nhiều, dụng binh như thần, quân lính được cậy nhờ, địch nhân sợ hãi, là thắng về võ, là mười.

Sau khi, Quách Gia đưa ra “mười lẽ thắng bại”, tức là Viên Thiệu thua mười lần và Tào Tháo thắng mười lần. Quách Gia phân tích ưu nhược điểm của Tào Tháo và Viên Thiệu từ mười phương diện “Đạo, Nghĩa, Trị, Độ, Mưu, Đức, Nhân, Minh, Văn, Võ”. Kết quả của sự so sánh này là Tào Tháo thắng.

Chẳng hạn, Viên Thiệu vì nội tình quá đa nghi, nghi ngờ việc mướn người nên đã trọng dụng người thân, con cái của mình. Tào Tháo nhân hậu với bên ngoài, dễ gần và giản dị, và khôn ngoan và thẳng thắn với bên trong. Trong mắt Quách Gia, trí óc và tài trí của Viên Thiệu đều kém xa so với Tào Tháo.

Tào Tháo đối xử chân thành với mọi người. Bài này Quách Gia gọi Tào Tháo là “đức thắng” Viên Thiệu.

Viên Thiệu mặc dù có tài thao lược nhưng lại thiếu khả năng ra quyết định và thích ứng, để tranh giành quyền lực, các quan quân của ông ta tung tin đồn và gây mâu thuẫn với nhau. Còn Tào Tháo thì thưởng phạt rõ ràng, lại lanh lợi, nhạy bén, hành động nhanh nhẹn, tài thao lược, thích ứng, điều binh khiển tướng rất giỏi.

Mười điểm mà Quách Gia đề cập đều liên quan đến bản chất của nghệ thuật chiến tranh cổ đại, và chúng đều ở điểm mấu chốt, hoàn toàn giống với nghệ thuật chiến tranh của Tôn Tử. Sau khi nghe hàng loạt lời bình tuyệt vời của Quách Gia, lòng tin của Tào Tháo càng tăng lên.

Bày mưu bắt Lữ Bố

Vào năm Kiến An thứ ba (198 SCN), Viên Thiệu đích thân dẫn đầu đại quân tiến đánh Công Tôn Toản. Quách Gia đề nghị rằng Tào Tháo nhân cơ hội để loại bỏ Lữ Bố trước. Nếu bây giờ Lữ Bố không bị loại bỏ, khi Tào Tháo và Viên Thiệu đối đầu nhau trong tương lai Lữ Bố nhất định sẽ hỗ trợ Viên Thiệu tấn công, đây sẽ là một tai họa lớn đối với Tào Tháo.

Tào Tháo nhanh chóng khởi hành, và sau ba trận chiến, đánh bại Lữ Bố. Lữ Bố rút lui và cố thủ. Quân của Tào Tháo vây đánh liên miên vẫn không hạ được thành, quân sĩ rất mệt mỏi. Khi thấy cảnh này, Tào Tháo định rút quân.

Quách Gia nhất định thuyết phục Tào Tháo lợi dụng chiến thắng để truy đuổi và diệt trừ Lữ Bố: “Xưa kia Hạng Vũ đánh hơn 70 trận, chưa từng bị thua bại, một sớm thất thế mà thân chết nước vong, là bởi hữu dũng vô mưu. Nay Bố mỗi khi đánh thường thất bại, khí lực suy tận, trong ngoài thất thố. Mà uy lực của Bố chẳng bằng được Hạng Vũ, song nỗi khốn quẫn lại trầm trọng hơn nhiều, nếu ta thừa thắng đánh hắn, chính là lúc bắt được hắn”.

Tào Tháo nghe theo, dùng kế dẫn nước sông Nghi, sông Tứ vào thành Hạ Phì, thành vỡ lở, bắt sống được Lã Bố, sau đó cho giết Bố.