Cuộc khai quật do Viện Khảo cổ học Thiểm Tây thực hiện từ tháng 5 - 10/2025 đã phát hiện hơn 500 ngôi mộ có niên đại từ thời Chiến Quốc (năm 475 trước Công nguyên đến năm 221 trước Công nguyên) đến thời nhà Thanh (1644 - 1911) tại Tây An. Các nhà khảo cổ tìm thấy 1.169 hiện vật, chủ yếu là bình, lọ, nồi, chậu và tượng nhỏ. Đây là lần đầu tiên phát hiện số lượng ngôi mộ lớn như vậy từ thời Chiến Quốc
Theo Viện Khảo cổ học Thiểm Tây, đợt khai quật được tiến hành tại di chỉ Trương Gia Bảo, quận Bát Kiều, dưới sự chấp thuận của Cục Di sản Văn hóa Quốc gia đã phát hiện 566 di tích khảo cổ. Trong đó, 309 ngôi mộ thời Chiến Quốc, 1 hố xe ngựa và 214 ngôi mộ thời Đường (618 - 907) cùng một số mộ thuộc các triều đại Hán, Tùy, Tống và Thanh.
Các ngôi mộ thời Chiến Quốc chủ yếu có cấu trúc hố thẳng đứng theo hướng Đông - Tây, chiếm hơn 95% tổng số. Dựa trên đặc điểm kiến trúc và đồ tùy táng, các nhà nghiên cứu xác định chủ nhân của hầu hết các ngôi mộ này thuộc về người nhà Tần.
Niên đại của phần lớn mộ thuộc giai đoạn giữa thời Chiến Quốc trong khi một số ít ngôi mộ có thể có niên đại sớm hơn.
Một phát hiện đặc biệt hiếm gặp là nhóm 25 ngôi mộ đá xếp chồng. Những ngôi mộ này có hướng, cách chôn cất và đồ tùy táng tương tự các mộ cổ cùng thời. Tuy nhiên, điểm khác biệt là việc người xưa sử dụng nhiều đá cuội sông xếp thành lớp trên và dưới đáy hố chôn cất.
Mặc dù các chuyên gia từng phát hiện rải rác các ngôi mộ kiểu này dọc lưu vực sông Chanhe nhưng đây là lần đầu tiên chúng được tìm thấy tập trung các ngôi mộ đá xếp chồng thời Chiến Quốc với số lượng lớn như vậy tại Tây An.
Theo các chuyên gia, hình thức mộ đá xếp chồng phản ánh tập tục văn hóa đặc trưng của một nhóm dân tộc thiểu số sống lâu dài trong lãnh thổ Tần, dần tiếp nhận phong tục chôn cất của người Tần.
Trong cuộc khai quật, nhóm chuyên gia cũng phát hiện một ngôi mộ kiểu bảo tháp thời Đường, trường hợp đầu tiên được ghi nhận tại Tây An. Mộ này, ký hiệu M144, có cấu trúc buồng gạch dốc theo hướng Đông - Tây, dù đã bị hư hại đáng kể do cướp bóc.
Tại nền móng của ngôi mộ, các nhà khảo cổ tìm thấy một tấm bia đá khắc kinh Phật, cùng phần nền đất nện dài 5,4m, rộng 5,8m, sâu khoảng 1m với các lớp nén chặt rõ ràng. Dựa trên đặc điểm kiến trúc, kích thước nền và tấm bia, các chuyên gia xác định M144 là mộ tháp kiểu chùa Phật giáo thời Đường. Phát hiện này là bằng chứng quan trọng cho thấy sự kết hợp giữa tín ngưỡng Phật giáo và quan niệm mai táng truyền thống Trung Hoa.
M144 là ngôi mộ chùa tháp thời Đường đầu tiên được khai quật có hệ thống tại Tây An, cung cấp chứng cứ quan trọng cho nghiên cứu về quá trình “Hán hóa Phật giáo” trong lịch sử Trung Quốc.
