Tỉnh Thanh Hóa cách Thủ đô Hà Nội khoảng 150km về phía Nam. Có diện tích xấp xỉ 11.156km2, đây là tỉnh có diện tích lớn thứ 5 cả nước. Phía Đông Thanh Hóa giáp biển Đông; phía Tây giáp Lào; phía Bắc giáp Sơn La, Hòa Bình, Ninh Bình và phía Nam giáp Nghệ An.

Lịch sử chứng minh rằng Thanh Hóa là cái nôi sản sinh ra nhiều vua chúa nhất Việt Nam. Câu nói dân gian “Vua xứ Thanh, thần xứ Nghệ” đã phản ánh điều này. Đây là quê hương của 44 đời vua khác nhau gồm Nhà Tiền Lê (2), nhà Hồ (2), nhà Hậu Lê (27) và nhà Nguyễn (13).

Năm Mậu Thìn (248), tại núi Nưa, Triệu Sơn, Thanh Hóa, Bà Triệu đã chiến thắng quân Ngô. Quân giặc vừa khiếp sợ vừa thán phục tài năng, lòng dũng cảm của bà. Vì thế, dân gian vẫn có câu: “Hoành qua đương hổ dị/ Đối diện bà Vương nan” (Dễ múa giáo chống hổ, nhưng đối diện với bà Vương thì khó). Mặc dù chưa lập triều chính, quân Ngô đã tôn Bà Triệu làm vua ngay khi đối mặt với sức mạnh của bà.

Vào tháng 12 năm Tân Mão (931), Dương Đình Nghệ, người làng Giàng (nay thuộc xã Thiệu Dương, huyện Thiệu Hóa, Thanh Hóa), đã đánh đuổi quân đô hộ nhà Đường, chiếm thành Đại La và tự xưng là Tiết Độ sứ. Tuy vậy, thực tế ông là một "vua không ngai", kế thừa nền độc lập tự chủ từ dòng họ Khúc, bắt đầu từ năm 905.

Đến tháng 7 năm Canh Thìn (980), Thái hậu Dương Vân Nga đã mời Lê Hoàn lên ngôi, thống nhất lòng dân để chống lại quân xâm lược Tống, tạo ra Nhà Tiền Lê (980-1009). Lê Hoàn tức vua Lê Đại Hành, là người quê xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa. Nhà Tiền Lê tồn tại qua ba đời vua gồm Lê Đại Hành (980-1005), Lê Trung Tông (1005) và Lê Ngọa Triều (1005-1009).

Hơn 500 năm sau, vào năm Canh Thìn (1400), Hồ Quý Ly - một ngoại thích trong triều Trần, đã lập ra Nhà Hồ, với quốc hiệu Đại Ngu và kinh đô ở thành Tây Giai (Tây Đô) của Thanh Hóa. Nhà Hồ chỉ tồn tại trong 7 năm (1400-1407), là triều đại phong kiến ngắn nhất trong lịch sử Việt Nam.

Tượng vua Lê Thái Tổ ở Thanh Hóa.

 

Nhà Hậu Lê (1428-1789), chia thành hai giai đoạn: Lê sơ (1428-1527) và Lê Trung Hưng (1533-1789). Người sáng lập nhà Hậu Lê là Lê Thái Tổ (Lê Lợi), xuất thân từ xã Xuân Lam, Thọ Xuân, Thanh Hóa. Sau khi chiến thắng quân Minh trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1416-1428), Lê Thái Tổ đã tạo dựng một nền tảng vững chắc cho Đại Việt. Giai đoạn Lê sơ kéo dài qua 10 vua, đỉnh cao là dưới triều Lê Thánh Tông (1460-1497). Sau khi bị Mạc Đăng Dung cướp ngôi, Nhà Lê phục hồi trong giai đoạn Lê Trung Hưng, bắt đầu với Lê Trang Tông (1533-1548) và kết thúc với Lê Chiêu Thống (1786-1789).

Nhà Nguyễn, triều đại cuối cùng của Việt Nam (1802-1945), được thành lập bởi Nguyễn Ánh (Gia Long), người có tổ tiên gốc từ Gia Miêu, huyện Tống Sơn (nay thuộc xã Hà Long, huyện Hà Trung, Thanh Hóa). Nhà Nguyễn trải qua 13 đời vua, bắt đầu từ Gia Long (1802-1820) đến Bảo Đại (1926-1945).

Lịch sử Việt Nam ghi nhận hai dòng chúa lớn là Trịnh và Nguyễn, cả hai đều có gốc gác từ Thanh Hóa. Dòng chúa Trịnh do Trịnh Kiểm sáng lập vào thế kỷ XVI, quyền lực của họ lớn đến mức vượt qua cả vua Lê, dù chỉ là những người phò tá. Dòng Trịnh kéo dài qua 11 đời, từ Trịnh Kiểm (1545-1570) đến Trịnh Bồng (1786-1787), cho đến khi bị Nguyễn Huệ dẹp bỏ.

Về dòng chúa Nguyễn, vào năm Mậu Ngọ (1558), Nguyễn Hoàng, con trai của An Thành hầu Nguyễn Kim, đã theo lời Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm khuyên rời Bắc vào trấn giữ đất Thuận Hóa. Dòng họ Nguyễn trải qua 9 đời, từ Nguyễn Hoàng (1558-1613) đến Nguyễn Phúc Thuần (1765-1777), có công mở rộng đất Đàng Trong, kéo dài về phía Nam tới Mũi Cà Mau.

Di sản Văn hóa thế giới Thành nhà Hồ:Thành nhà Hồ tọa lạc ở huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hóa, được xây dựng vào năm 1397 dưới triều đại Hồ Quý Ly, là thủ đô của nước Đại Ngu. Đây là một công trình kiến trúc nổi bật với kết cấu hoàn toàn bằng đá, mỗi viên đá có kích thước lớn, dài tới hơn 6m và nặng khoảng 20 tấn. Thành nhà Hồ không chỉ là trung tâm quyền lực của triều đại Hồ mà còn là một pháo đài quân sự kiên cố. Đây là một trong những thành lũy bằng đá hiếm hoi còn tồn tại ở Đông Nam Á. Thành nhà Hồ đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới và là một trong 62 di tích quốc gia đặc biệt của Việt Nam.

Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt Lam Kinh:Lam Kinh cách thành phố Thanh Hóa khoảng 50km về phía Tây Bắc, là quê hương của nhà Lê. Khu di tích này không chỉ nổi bật với những công trình kiến trúc cổ kính mà còn hài hòa với thiên nhiên. Các điện miếu và lăng mộ tại đây gắn kết chặt chẽ với cảnh quan thiên nhiên, tạo nên một không gian trang nghiêm, uy nghi, thể hiện mối liên kết giữa con người và thiên nhiên. Lam Kinh là di tích lịch sử quan trọng, ghi dấu sự ra đời và phát triển của nhà Lê.

Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt đền Bà Triệu: Đền Bà Triệu nằm trên ngọn núi Gai thuộc xã Phú Điền, huyện Hậu Lộc, là nơi thờ bà Triệu - nữ anh hùng dân tộc nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam. Đền lưu giữ nhiều cổ vật quý giá, trong đó có 65 đạo sắc phong qua các triều đại phong kiến Việt Nam và 10 cuốn thần phả viết bằng chữ Hán. Đặc biệt, đền là nơi lưu giữ những huyền thoại và ca dao, tục ngữ gắn liền với cuộc đời và chiến công của Bà Triệu. Hàng năm, từ ngày 21 - 24/2 âm lịch, lễ hội Bà Triệu được tổ chức tại đây với nhiều hoạt động truyền thống như tế lễ, rước kiệu, tế nữ quan, thi đấu thể thao dân gian, biểu diễn hát chầu văn và trò chơi dân gian, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách.

Những di tích này không chỉ có giá trị lịch sử to lớn mà còn là minh chứng cho sự phát triển mạnh mẽ của nền văn hóa, nghệ thuật và phong kiến Việt Nam qua các thời kỳ. Chúng còn là điểm đến lý tưởng để du khách tìm hiểu và trải nghiệm lịch sử phong phú của vùng đất Thanh Hóa.