Trần Ích Tắc là con thứ của Thượng hoàng Trần Thái Tông. Thông minh, giỏi văn chương, nhưng tính cách nhỏ mọn, có ý tranh giành ngôi báu với vua Trần Thánh Tông, gửi mật thư thông đồng với giặc. Năm 1285, khi Thoát Hoan kéo quân xâm lược nước tai, Trần Ích Tắc được cử làm đại tướng cầm quân lên trấn giữ miền Đà Giang, nhân cơ hội đó, đưa cả vợ con chạy sang hàng giặc và cũng được vua Nguyên phong cho làm An Nam quốc vương. Sau khi dẹp xong giặc Nguyên Mông, thái thượng hoàng Trần Thánh Tông và vua Trần Nhân Tông đã tổ chức định công và xét tội các quân sĩ. Với những kẻ đầu hàng nhà Nguyên từ kháng chiến lần hai, dù bản thân ở với giặc cũng bị kết án vắng mặt. Những người này hoặc xử tội đi đày hoặc tử hình, tịch thu điền sản, sung công, tước bỏ quốc tính. Tuy nhiên, với trường hợp Ích Tắc, "vì là chỗ thân tình cốt nhục, tuy trị tội cũng thế, nhưng không nỡ đổi họ xóa tên, chỉ gọi là Ả Trần, có ý chê hắn hèn nhát như đàn bà vậy", sách Đại Việt sử ký ghi lại.
