Vùng đất nhiều đặc sản
Cách trung tâm thành phố Huế chừng khoảng 10km, làng Chuồn, một tên gọi khác của làng An Truyền đã có bề dày lịch sử hơn 500 năm. Đình làng Chuồn xây dựng từ thế kỷ XIV đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia từ năm 1994.
 |
| Ngư dân dầm mình dưới phá Tam Giang đặt tủ săn cá tiến vua. |
Đặc biệt, do nằm bên đầm Chuồn - một phần trong hệ thống đầm phá Tam Giang rộng lớn nhất Đông Nam Á với hơn 160 loài cá, bao gồm cả cá nước lợ lẫn cá có nguồn gốc biển và cá di cư theo mùa nên cuộc sống một bộ phận bà con làng Chuồn chủ yếu dựa vào đánh bắt các loài thủy sản. Nhưng độc đáo nhất vẫn là nghề đi tủ săn cá thệ, một loại cá ngon từng được đưa vào Đại nội Huế để tiến vua.
Đất trời còn ngái ngủ, nhưng chúng tôi đã may mắn gặp một số ngư dân làng An Truyền khuôn vác ngư cụ đi đánh bắt cá tôm ở đầm Chuồn. Rồi anh Côi- một trong 2 ngư dân nhắc nhở chúng tôi phải cẩn thận khi lên tòng (phương tiện giống xuồng đuôi tôm nhưng tòng được ghép từ những tấm gỗ lớn vốn để chắp ghép thành chỗ ở trên đò mà các hộ dân vạn đò sử dụng lâu ngày bỏ đi) tránh bị trượt chân bởi lớp rêu xanh dày đặt phủ kín mặt tòng.
Mọi người ổn định vị trí, chiếc tòng bắt đầu nổ máy, rẽ từng con sóng, tiến ra phía giữa mặt đầm trong khoảng thời gian một giờ đồng hồ. Tắt máy để tòng trôi tự do, anh Côi vừa chuẩn bị thả lưới vừa mô tả về công việc săn tìm cá tôm.
 |
| Cá bống thệ do người dân làng Chuồn săn bắt được có kích thước trông bé tí nhưng lại là loài cá tiến vua một thời. Ảnh: IT. |
Đầm phá mênh mông, sóng nước êm đềm và hoang sơ. Một bức tranh đỏ gạch trong trẻo đến lạ thường khi bình minh cựa mình tờ mờ sáng. Những cơn gió phả nhè nhẹ trên mặt phá hòa quện những đợt sóng gợn lăn tăn như chạy đua về phía mặt trời đón ánh sáng thổi bừng không gian. Mọi cung bậc màu sắc thiên nhiên đã vẽ lên bức tranh phá Tam Giang muôn vẻ, muôn màu khiến chúng tôi ngẩn ngơ.
Còn những người dân chài thì vẫn miệt mài vươn mình về phía mặt phá để quang chài, thả lưới tìm kế mưu sinh. Gọi là nghề đi tủ bởi dụng cụ mà ngư dân sử dụng đánh bắt cá là một tấm lưới có hình chữ nhật, khi giăng ra trông nó như cái tủ đựng đồ đạc của bà con trên bờ. Đến với nghề đi tủ là đến với những thứ vô cùng đặc biệt, hoàn toàn khác lạ so với những nghề đánh bắt khác mà mọi người vẫn thường được nhìn thấy.
Trong đó, nghề đi tủ khác biệt là phải kể đến những vật dụng mà ngư dân dùng để ra khơi đánh bắt cá. Ở đây ngư dân chỉ sử dụng phương tiện ra khơi có tên gọi là ''tòng'' được đóng ghép từ những tấm gỗ lớn cho vững chãi nhưng dễ dàng di chuyển và cũng tiện cho việc đánh bắt khi ngư dân thường xuyên lên xuống giữa sóng nước chứ không phải là ghe, thuyền chòng chành như các nghề khác.
Ấn tượng nữa là loài cá mà người đi tủ bắt được chủ yếu là cá thệ hay còn gọi là cá bống thệ có nhiều giá trị dinh dưỡng, trước đây là sản vật tiến vua và nay trở thành món ăn đặc sản ưa thích trong bữa cơm hằng ngày của người dân xứ Huế bằng việc kho tộ, rim hoặc chế biến nấu canh chua.
Kỹ nghệ săn cá tiến vua
Cùng với phương tiện di chuyển và ngư cụ khác hẳn với các nghề đánh bắt truyền thống, nghề đi tủ còn phải tiến hành ở những bãi nước trống và có độ sâu khoảng 2 mét. Nhưng theo thời gian, những bãi nước trống trên phá Tam Giang ngày càng thu hẹp dần, thay vào đó là những hệ thống nò sáo dày đặc.
 |
| Cá bống thệ đánh bắt được từ hệ thống đầm phá Tam Giang (Thừa Thiên Huế). Ảnh: IT. |
Để có thể tiếp tục nghề đi tủ săn cá tiến vua, người dân ở đây phải đi xa hơn, nhiều khi còn phải chạy về đến Vinh Hiền, Sịa- cách làng hàng chục kilômét để đánh bắt. Lúc được mùa cá thì kiế́m được từ 500.000 - 700.000 đồng/người/ngày, còn những ngày thường thì khoảng vài trăm, có lúc “tủ hèn” (đánh bắt được ít cá) thì có khi được mấy chục ngàn, đủ tiền xăng dầu.
Với đặc tính cá bống thệ sống và di chuyển ở tầng đáy, lại rất nhạy cảm với các loại âm thanh, tiếng động. Khi có tiếng động, chúng bơi thụt lùi, rồi ẩn nấp trong các đám rong rêu nên có lẽ cái nghề đi tủ sinh ra chỉ để đánh bắt riêng mỗi loài cá tiến vua này.
Và không để chúng tôi phải đợi lâu, anh Côi và người bạn chài đi cùng nhanh chóng bắt tay vào công việc của mình. Để giăng tủ, hai ngư dân thân hình rám đen vạm vỡ lao từ trên tòng, vất vả lặn sâu xuống dưới nước để tung tủ lưới. Khi tủ đã đặt xong, họ khéo léo điều khiển chiếc tòng chạy theo hình vòng cung, vừa chạy vừa thả dây. Sợi dây thừng thả sát xuống tầng đáy cứ thế dần thu hẹp lại.
Việc kéo dây rất cẩn thận, chậm rãi để đảm bảo rằng sợi dây luôn sát mặt đất. Cá bống thệ khi nghe thấy tiếng động từ sợi dây, theo phản xạ bơi thụt lùi lẩn trốn rồi vướng vào những tủ lưới đã được đặt sẵn. Đến đây, hai ngư dân tiến hành gom lưới, thu hoạch thành quả của mình. Cứ một mẻ giăng tủ như thế kéo dài khoảng 20 phút nên mỗi ngày, ngư dân có thể giăng tủ từ 15-18 mẻ.
Mặt trời dần ngả bóng, bà con ngư dân cũng dần thấm mệt sau một ngày vất vả ngâm mình săn bắt cá tiến vua, tiến hành thu gom tủ cùng các vật dụng để kịp quay trở về với những mẻ cá thệ tươi rói. Đây sẽ là loại hải sản đặc biệt được nhiều người đón đợi trong buổi chợ sớm hôm sau.
Ông Đoàn Rô, Trưởng thôn An Truyền cho biết, nghề đi tủ săn cá tiến vua đã có từ lâu lắm rồi từ đời ông cha truyền lại, nghề này rất vất vả bấp bênh, chỉ đánh bắt vào mùa nắng trong năm còn mùa mưa thì nghỉ ở nhà, đa số thời gian ngư dân phải ở dưới nước và ngoài trời nắng.