Tiếp theo các cuộc họp ở Brunei, ASEAN loan báo rằng Trung Quốc đã đồng ý thảo luận một tập hợp các nguyên tắc gọi là Bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) để tránh xung đột trong vùng biển có tranh chấp.
Năm ngoái diễn đàn ASEAN kết thúc mà không đạt được một sự đồng thuận vì những tranh cãi về Biển Đông, với việc không ra được tuyên bố chung lần đầu tiên trong lịch sử.
Năm nay, theo VOA, thông cáo chung nhấn mạnh đến việc tuân thủ Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), một thỏa thuận không có tính ràng buộc đã có từ 11 năm qua giữa Trung Quốc và 10 quốc gia thành viên để xử lý một cách hòa bình các tuyên bố chủ quyền chồng chéo ở Biển Đông. Thông cáo cũng đề nghị mở các “cuộc hội ý chính thức” về COC vào tháng 9 ở Bắc Kinh. Các cuộc đàm phán dự trù sẽ diễn ra giữa các giới chức cấp thấp và tập trung vào các biện pháp tránh xung đột. Theo dự kiến, cuộc thảo luận ở Bắc Kinh sẽ không thảo luận những tranh chấp lãnh hải.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Philippines Raul Fernandez nói nước ông hoan nghênh diễn biến này. Ông nói: “Ðó chính xác là điều chúng ta đã vận động, đến nay đã lâu rồi, rằng chúng ta phải có khả năng kết thúc một bộ quy tắc ứng xử với Trung Quốc để quản lý các hoạt động ở vùng biển Tây Philippines (Biển Đông).”
Quan hệ Philippines-Trung Quốc đã băng giá đáng kể sau một vụ đối đầu kéo dài 2 tháng hồi năm ngoái giữa các tàu thuyền ở bãi cạn Scarborough, mà Philippines nói nằm sâu trong vùng đặc khu kinh tế 200 hải lý do luật quốc tế quy định. Rồi tháng 5 năm nay, người ta đã nhìn thấy các tàu dân sự của Trung Quốc và một tàu tuần tra cỡ trung trong khu vực Bãi Cỏ Mây thuộc quần đảo Trường Sa mà Philippines nhận chủ quyền.
Trung Quốc đòi chủ quyền gần như toàn bộ vùng biển, trong khi Philippines, Malaysia và Brunei nhận chủ quyền từng phần. Vùng biển này được cho là giàu trữ lượng dầu và khí đốt thiên nhiên, với nhiều nguồn cá và các tuyến hàng hải nhiều tầu bè qua lại.
Trong số các nước đòi chủ quyền, Philippines là nước lên tiếng nhiều nhất về những vụ Trung Quốc xâm phạm lãnh hải. Tuần này, Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario lên án điều ông gọi là “hành động quân sự hóa ngày càng tăng” vùng biển này. Nhận định này được đưa ra sau khi các cơ quan truyền thông nhà nước Trung Quốc cảnh báo về một cuộc “phản công” nhắm vào Philippines nếu nước này tiếp tục khiêu khích Bắc Kinh.
Chuyên gia phân tích an ninh Carl Thayer thuộc Học viện Quốc phòng Australia nói cuộc họp ASEAN năm nay đoàn kết hơn bởi vì các ngoại trưởng của các nước không có tranh chấp Biển Đông đã gắng hết sức để xây dựng sự thống nhất sau cuộc họp năm ngoái. Ông nói: “Ðiều quan trọng bao trùm là Indonesia đã giữ vai trò nhất định. Thái Lan đã nhận vai trò là nước phối hợp và tìm cách đưa bóng. Và Trung Quốc đang cố gắng không tỏ ra cô lập và không để cho vấn đề bị quốc tế hóa ở mức độ lớn hơn. Và lại có sự thay đổi lãnh đạo ở Trung Quốc và ban lãnh đạo này đang đáp lại những biến chuyển này.”
Ông Thayer nói việc Trung Quốc đồng ý tham khảo về một bộ quy tắc ứng xử mang tính bắt buộc hơn là một bước đi theo đúng hướng. Nhưng ông nói còn tùy thuộc rất nhiều vào mức độ cam kết của Trung Quốc với các điều khoản của bộ quy tắc đó.