Tại Bình Liêu, cây sở đã được trồng từ năm 1940 (ở thôn Nặm Tút, xã Lục Hồn), sau đó phát triển thêm ở một số thôn, bản nghèo tại các xã như Lục Hồn, Hoành Mô, Đồng Tâm, Húc Động... Đến năm 2014, nhận thức được tiềm năng quý giá từ cây sở, UBND huyện Bình Liêu đã lập Dự án khôi phục và phát triển cây sở giai đoạn 2014 – 2020, trong đó, phục hồi 30 ha rừng sở, xây dựng các vườn ươm sở. Đến nay, toàn huyện Bình Liêu có gần 400 ha sở có thể khai thác và dự kiến đến năm 2020, huyện có 1700 ha với sản lượng là 5000 tấn hạt.
 |
| Hoa sở bật nở miên man giữa lưng chừng núi ở huyện Bình Liêu (ảnh H. Quý) |
Dự án được triển khai đã nâng cao năng suất quả, chất lượng dầu của các hộ trồng cây sở, bước đầu đã tạo ra vùng trồng nguyên liệu tập trung và sản phẩm dầu sở mang thương hiệu đặc trưng mới của huyện Bình Liêu. Tuy nhiên, thương hiệu dầu sở Bình Liêu chưa được nhiều người biết đến, ngoài những lần tổ chức hội chợ OCOP (mỗi xã, phường một sản phẩm) trong tỉnh; giá thành so với một số loại dầu thực vật thông thường khác còn cao (khoảng 400.000 đồng/lít), trong khi ít người biết đến những đặc tính nổi trội của dầu sở.
Theo ông Hoàng Ngọc Ngò, Phó Chủ tịch UBND huyện Bình Liêu, trước đây hạt sở chủ yếu được một số cơ sở thu mua xuất sang Trung Quốc với giá rẻ, bấp bênh hoặc được người dân tự ép để sử dụng cho gia đình, chứ ít bán ra thị trường. Từ khi Quảng Ninh triển khai chương trình OCOP, nhận thấy giá trị kinh tế mà dầu sở mang lại, một số cơ sở đã mạnh dạn đầu tư thiết bị, máy móc để chế biến dầu sở xuất ra thị trường.
Để sản xuất ra dầu sở, phải trải qua nhiều công đoạn. Vào khoảng tháng 10 khi vỏ quả chuyển từ màu xanh sang màu vàng nâu, người dân sẽ đi thu hoạch quả. Quả tươi thu hoạch về được ủ cho đến khi nứt, sau đó tách lấy hạt rồi đem phơi khô. Sau đó hạt sở được cho vào máy để tách riêng vỏ và phần lõi hạt bên trong. Rồi làm sạch nguyên liệu, sau đó phần lõi hạt được đem rang khô bằng máy ở nhiệt độ 150 độ C trong vòng 30 phút.
 |
| Lao động của Hợp tác xã Đồng Thanh (xã Hoành Mô, huyện Bình Liêu) đang thực hiện 1 trong những công đoạn ép dầu sở. Ảnh: Trang Hà (Qtv). |
Hạt sở rang khô đủ độ sẽ được cho vào khuôn ép để lấy dầu thô. Dầu thô được ép trực tiếp từ hạt, không thêm bất kỳ hương liệu gì, sau đó dầu thô tiếp tục được đưa vào máy lọc để gạn sạch phần bã còn sót lại và đóng vào chai hoặc can. Chính nhờ quy trình này mà sản phẩm dầu sở đạt chất lượng tốt nhất, có màu sắc bắt mắt, mang mùi thơm đặc trưng riêng.
Sau một thời gian nghiên cứu, vào ngày 14.6 vừa qua Công ty TNHH Nor - Feed Việt Nam đã chính thức đặt vấn đề với lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh, báo cáo ý tưởng đầu tư Nhà máy chế biến dầu sở và chiết xuất dược liệu từ thực vật tại huyện Bình Liêu.
Nor-Feed là một Công ty của Pháp chuyên phát triển sản xuất và phân phối các phụ gia nguyên liệu thức ăn chăn nuôi có nguồn gốc tự nhiên, nguồn gốc thực vật, dược liệu. Những sản phẩm này được đưa vào thức ăn giúp cải thiện sức khỏe và năng suất vật nuôi, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường.
Theo đề xuất tại cuộc họp, nhà đầu tư Nor-Feed đề nghị nghiên cứu đầu tư Dự án Nhà máy chế biến dầu sở và chiết xuất dược liệu từ thực vật tại thôn Mạ Chạt, xã Vô Ngại, huyện Bình Liêu. Dự án nhằm mục đích sản xuất và sử dụng nguồn nguyên liệu thô tại Việt Nam như cây sở để chế biến ép hạt sở lấy dầu, đồng thời phát triển sản phẩm dựa trên việc nghiên cứu thảo dược và cây trồng sẵn có. Công suất đầu tư từ 30.000 - 50.000 tấn hạt sở/năm. Tổng mức đầu tư ước tính giai đoạn 1 của dự án khoảng 1,2 triệu USD, thời gian dự kiến đầu tư trong năm 2017 đến hết năm 2019, diện tích nghiên cứu khoảng 15 ha.
 |
| Tiếng tăm của cây sở Quảng Ninh vang xa và được Công ty TNHH Nor - Feed Việt Nam để ý, đặt vấn đề với lãnh đạo tỉnh, báo cáo ý tưởng đầu tư Nhà máy chế biến dầu sở và chiết xuất dược liệu từ thực vật tại huyện Bình Liêu. |
Ông Nguyễn Văn Thành, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh cho biết: Nếu dự án được triển khai sẽ góp phần phát triển kinh tế-xã hội địa phương, chuyển dịch cơ cấu lao động theo hướng tích cực, gắn với việc đảm bảo an sinh xã hội, phát triển du lịch, mở rộng phát triển ngành dược liệu trên địa tỉnh. Tỉnh rất ủng hộ và sẽ tạo điều kiện thuận lợi nhất để nhà đầu tư xây dựng Nhà máy chế biến dầu sở và chiết xuất dược liệu từ thực vật tại huyện Bình Liêu.
Dù đã là sản phẩm mang thương hiệu địa phương, nhưng dầu sở Bình Liêu chưa thực sự hấp dẫn người tiêu dùng, cũng như chưa có mặt rộng rãi trên thị trường ngoài tỉnh. Hy vong dự án Nhà máy chế biến dầu Sở và chiết xuất dược liệu từ thực vật tại huyện Bình Liêu sớm được triển khai, mang sản phẩm dầu sở Bình Liêu đến với thủ đô Paris của nước Pháp và mở rộng ra thị trường quốc tế.
Được biết, lễ hội hoa sở được huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh tổ chức lần đầu tiên trong 2 ngày 28-29.11.2015 tại thôn Đồng Long, xã Đồng Tâm. Lễ hội đã thu hút hàng nghìn người dân địa phương và du khách trong, ngoài tỉnh. Lễ hội hoa sở nhằm tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu tiềm năng, thế mạnh của địa phương, tôn vinh các giá trị văn hoá truyền thống nổi bật cũng như giá trị cảnh quan, kinh tế từ cây sở. Hoa sở nở rộ, cũng là dịp người dân địa phương mừng lễ cơm mới.