Sơn Nam - Đi và ghi nhớ
Đi và ghi nhớ là tựa một bài báo tiêu biểu của nhà văn Sơn Nam thuở sinh thời, đăng trên tạp chí Xưa và Nay năm 1997 và nay được chọn làm tựa sách.
Điểm mới của tập sách này là số lượng bài báo dày dặn, gồm 56 bài báo thuộc các chủ đề, thể loại khác nhau, đã được đăng trên tạp chí Xưa và Nay cùng một số báo khác trước năm 1975.
 |
| Bìa sách "Sơn Nam - Đi và ghi nhớ" (Ảnh: NXB Trẻ). |
Hơn 300 trang sách của Đi và ghi nhớ chủ yếu là khảo cứu các vấn đề lịch sử, văn hóa, tập quán của con người Sài Gòn - Nam bộ xưa và nay. Từ mục lục, có thể thấy nhà văn bàn về:
Khía cạnh văn hóa của các vùng đất: Nhớ Sài Gòn - Gia Định từ thuở sơ khai, Sức sống cư dân vùng châu thổ sông Cửu Long, Thương cảng Sài Gòn hình thành và phát triển, 100 năm trước Sài Gòn, Về với Bến Tre…
Con người, phong tục tập quán, đời sống tinh thần: Biên giới và văn hóa tâm linh; Người Hoa ở Sài Gòn - Chợ Lớn; Vài nét văn hóa dân tộc qua lễ Kỳ Yên ở đình làng Nam Bộ; Người Sài Gòn phóng khoáng, tình nghĩa; Đám cưới thời xưa, thời nay; Cá tính dân Sài Gòn qua địa lý; Mâm cơm Tết Nam Bộ…
Nhân vật và tác phẩm: Suy nghĩ tản mạn nhân đọc sách Chùa Thiên Mụ, Kể chuyện Vương Hồng Sển, Tình riêng, Lạm bàn về sách báo Sài Gòn, Lai rai ba món ở Sài Gòn, Đọc Thượng kinh ký sự của Hải Thượng Lãn Ông...
Phần cuối sách có các hình tư liệu của nhà văn Sơn Nam khi làm việc, ở bên bạn bè thân hữu, trong các chuyến công tác điền dã… và một trang bút tích của ông.
Đi và ghi nhớ là một tập sách thú vị cho người mến mộ và sưu tầm tác phẩm Sơn Nam, cũng là tác phẩm dễ đọc nhờ lối viết dung dị và đề tài phong phú.
Ông Nguyễn Hạnh, Phó Tổng biên tập tạp chí Xưa và Nay - người đã giúp tổng hợp những bài báo quý giá của Sơn Nam - nói cuốn sách như nén hương để tưởng nhớ cố nhà văn.
 |
| Hình tư liệu của nhà văn Sơn Nam ở phần cuối sách (Ảnh: NXB Trẻ). |
Sơn Nam - Những góc đời riêng lạ
Những góc đời riêng lạ bao gồm những bài viết của con gái ông Sơn Nam, là bà Đào Thúy Hằng, đem đến một góc nhìn rất khác, nhưng cũng tràn ngập bình dị, giản dị, đầy yêu thương như ông vốn thế.
Cuốn sách này còn có những bài viết độc đáo của các tác giả, nhà văn, nhà báo miền Nam yêu quý Sơn Nam, như: Lý Lan, Võ Đắc Danh, Ngô Khắc Tài, Phạm Sỹ Sáu, Nguyễn Trọng Chức, Nguyễn Lam Điền… với những cuộc lần theo Hương rừng Cà Mau tìm về cố quán nơi sinh ra một nhà văn - nhà nghiên cứu Nam bộ chính hiệu.
Tác phẩm còn ẩn chứa những hồi nhớ, những kỷ niệm, khiến người đọc hình dung rõ nét hành trạng, đức tính, con người của nhà văn Sơn Nam.
Những góc đời riêng lạ gồm các phần: Lời tựa, Nhớ Ba tôi và Phụ lục - Chân dung một ông già đi bộ Sơn Nam.
 |
| Bìa sách "Sơn Nam - Những góc đời riêng lạ" (Ảnh: NXB Trẻ). |
Các tác giả viết tập sách này có giao tình mật thiết với nhà văn, nhờ vậy độc giả mới có dịp biết đến những góc đời rất riêng và cũng rất lạ của Sơn Nam.
Chẳng hạn như thuở ban đầu chàng trai tên Lạc (tên ở nhà của nhà văn Sơn Nam) đã làm quen và yêu nữ giáo viên đàn hay diễn kịch giỏi, rồi cậy nhờ mai mối thành thân như thế nào.
Hay buổi đầu làm cha, nhà văn Sơn Nam về nhà thấy vợ "nằm ổ" mà không có than, đã cầm cái thùng đi mấy cây số từ Cái Bầu vô chợ Cả Nai để mua than về cho vợ.
Rồi ấn tượng về những ngày bé thơ cô Hằng được cha cõng đi khắp xóm trên xóm dưới để ông phụ giúp người ta xay lúa giã gạo và 2 cha con ăn cơm ké quanh các nhà cũng là chuyện không tưởng đối với đa số người đời vốn chỉ biết Sơn Nam từ phía hào quang văn nghiệp.
Và còn nhiều câu chuyện riêng kiểu vậy lần đầu được tiết lộ từ chính người trong gia đình, như hé mở thêm góc đời vừa riêng lẻ vừa nhỏ hẹp của ông.
Có những câu chuyện thật xúc động xuất phát từ việc Sơn Nam là người cha xa nhà đến nỗi từ quê, vợ ông quyết định dắt con gái lên Sài Gòn lập nghiệp làm giáo viên theo lời mời gọi của một người bạn mở trường tư thục.
Sơn Nam cũng không hề biết, do lẽ ông đâu có mặt ở nhà, cho đến một buổi hai mẹ con đang đứng đón xe buýt đến trường thì tự dưng cô Hằng nhìn thấy Sơn Nam và kêu lên "Ba!". Thế là cuộc hội ngộ của gia đình ông diễn ra tại Sài Gòn trong hoàn cảnh kỳ lạ như vậy.
 |
| Các sáng tác của nhà văn Sơn Nam đến với độc giả một cách dễ dàng bởi ngôn từ bình dị, mộc mạc (Ảnh: NXB Trẻ). |
Nhà văn Sơn Nam ngoài nổi tiếng về văn tài, còn khá nhiều câu chuyện xung quanh ông cũng được nhiều người biết đến. Một trong những chuyện vừa tế nhị vừa thực tế là tiền bạc.
Đó là câu nói khẽ của nhà văn Sơn Nam khi ông đi cùng chuyến đò với nhà văn Lý Lan về quê được bà ghi lại: "Hai mươi lăm năm trước tôi theo ông đi ngang chỗ này, ông chỉ vào ngọn rạch mịt mùng nói "quê nội trong đó". Tôi hỏi ông có muốn ghé qua nhà không. Ông im lặng để mặc cho chiếc vỏ lãi chạy tới, rồi nói khẽ: "Không có tiền về làm gì?".
Hay bữa đi tứ giác Long Xuyên cùng nhà văn Ngô Khắc Tài, ghé trường học vào nhà tập thể giáo viên thấy đời sống nghèo khổ, Sơn Nam rút tiền mua két bia để mọi người nhậu chơi.
Là lần về An Giang cưới vợ cho con mà Sơn Nam đi 2 tay không, khiến bạn văn biết được đã hè nhau sắm sửa khay trầu mâm quả để ông đi làm sui "cho giống người ta"...
 |
| Tiểu sử nhà văn Sơn Nam (Ảnh: NXB Trẻ). |
Sơn Nam (1926 - 2008), tên thật là Phạm Minh Tài, sinh ra tại làng Đông Thái, quận An Biên, tỉnh Rạch Giá (nay thuộc xã Đông Thái, huyện An Biên, tỉnh Kiên Giang).
Ông là nhà văn, nhà báo, nhà nghiên cứu văn hóa nổi tiếng. Sáng tác đầu tiên của ông là tập thơ mang tựa đề Lúa reo (1948), tiếp đó là 2 truyện ngắn Bên rừng Cù Lao Dung và Tây đầu đỏ.
Cái tên Sơn Nam bắt đầu được nhớ đến qua Hương rừng Cà Mau (1962), một loạt các tác phẩm: Chim quyên xuống đất (1963), Hình bóng cũ (1964), Vạch một chân trời (1968), Hai cõi U Minh, Vọc nước giỡn trăng, Bà chúa hòn…
Tất cả sáng tác ấy đến với độc giả một cách dễ dàng bởi ngôn từ bình dị, mộc mạc mà thông qua đó người đọc hiểu thêm về cách ứng xử của con người đồng bằng.
Nhà văn Sơn Nam đã viết nhiều tác phẩm dấu ấn, được nhiều người gọi yêu là "ông già Nam Bộ", "ông già Ba Tri", "ông già đi bộ", "pho từ điển sống về miền Nam" hay "nhà Nam Bộ học".