Kể từ năm 1600 đến nay, đã có 278.880 người chết do các hoạt động của núi lửa, phần lớn số người chết là do những hậu quả để lại sau những đợt phun trào chính.
Điển hình, đợt phun trào Tambora năm 1815 không làm chết nhiều người nhưng nạn đói kéo sau đó đã khiến 92.000 người chết, hay đợt phun trào Krakatoa năm 1883 cũng gây sóng thần làm chết 36.000 người.
Kể từ những năm 1980, số người chết do các hoạt động của núi lửa đã được giảm xuống, nhưng vẫn chưa thể giảm dứt hoàn toàn. Kết quả này có được là do sự đầu tư lớn vào các hệ thống cảnh báo và phòng chống, cũng như công tác cứu chữa nạn sau thiên tai.
Ngoài ra, bước sang thế kỷ 21, các nhà nghiên cứu ghi nhận tình hình núi lửa trên khắp thế giới đã ít phun trào hơn so với trước đó. Nhiều núi lửa đã tắt hẳn và rất ít nguy cơ bùng phát trở lại, tuy vậy vẫn còn nhiều núi lửa lớn nằm giữa các khu dân cư đông đúc.
Sau đây là những ngọn núi lửa nguy hiểm nhất thế giới, xét về quy mô của nó và sự hiện diện của nó giữa những khu dân cư.
1. Núi lửa Vesuvius, nước Ý
Được biết đến với đợt phun trào vào năm 79, những dòng dung nham nóng chảy của nó đã phá hủy hoàn toàn thành phố Pompeii của La Mã cổ đại cùng thành phố Herculaneum lân cận. Đã từ lâu Vesuvius không còn phun trào nữa, nhưng nó vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro rất lớn bởi xung quanh nó ngày nay là thành phố Naples, một khu vực sầm uất với hơn 3 triệu cư dân sinh sống.
Ngọn núi lửa này phun trào một cách đặc biệt mạnh mẽ, nhà thơ Pliny từng chứng kiến tận mắt sự phun trào của ngọn núi lửa này và mô tả lại trong những tác phẩm của mình. Qua lời thơ của Pliny, cho thấy ngoài phun ra dung nham, nó còn thải ra cột khói và tro bụi vươn đến độ cao còn cao hơn cả đường bay của những máy bay thương mại ngày nay.
 |
| Thành phố Naples nằm ngay bên cạnh núi lửa Vesuvius lịch sử. Ảnh: Shutterstock. |
Nếu núi lửa Vesuvius bất chợt phun trào vào hôm nay, thì phần lớn dân số Naples sẽ được di tản do hệ thống cảnh báo có thể đo được chấn động từ lòng đất và phát đi báo động khẩn cấp. Tuy nhiên, một khu vực rộng lớn xung quanh nó sẽ bị bao phủ bởi khói bụi mịt mù vô cùng dày đặc.
Khi núi lửa ngưng phun trào, không còn thải thêm khói vào khí quyển nữa, thì cột khói sẽ bị sụp đổ xuống, những hạt tro bụi to nhưng những viên đá thông thường sẽ rơi xuống hàng loạt với tốc độ cao như những cơn mưa.
2. Núi lửa Nyiragongo, Cộng hòa Congo
Ngọn núi lửa ở trung Phi này từng phun trào nhiều lần trong những thập kỷ qua. Hầu hết những núi lửa khác khi sắp phun trào sẽ được cảnh báo sớm, nhưng núi lửa Nyiragongo thì rất khó cảnh báo do các cơn phun trào của nó quá đặc biệt.
Khi một vụ nổ xảy ra, nó tạo ra một loại dung nham độc đáo và nguy hiểm. Dung nham này không tạo nhiều ma sát, nên được đẩy ra khỏi lòng núi lửa và di chuyển xuống sườn núi với tốc độ rất cao. Do đó công tác di tản dân sẽ không thực hiện kịp bởi dòng dung nham chảy quá nhanh.
Năm 2002, hồ dung nham ở đỉnh núi lửa Nyiragongo đã bị vỡ, dẫn đến việc nham thạch nóng chảy trôi về phía thành phố Goma với tốc độ lên đến 60 km/h, dung nham dâng cao đến hai mét.
Rất may mắn khi việc di tản người dân diễn ra gấp rút và kịp thời, hơn 300.000 người đã kịp rời đi khi cơn lũ dung nham tràn đến. Thật ra việc sơ tán người dân không quá mấy khó khăn do nơi này cách khá xa núi lửa, nhưng do nơi đây có nhiều vấn đề về mâu thuẫn chính trị, khiến lệnh di tản của chính phủ khó được người dân tuân theo.
3. Núi lửa Popocatepetl, Mexico
Được người dân địa phương gọi với cái tên Popo, ngọn núi lửa nguy hiểm này nằm cách 70 km về hướng tây nam so với Mexico City - một trong những siêu đô thị lớn nhất thế giới, là nhà của hơn 20 triệu người.
Popo hiện vẫn còn hoạt động, lần phun trào gần đây nhất là vào năm 2016, tạo một cột khói bụi dâng cao đến 5 cây số. Điều kiện khí quyển nơi đây khiến tro bụi khi lên cao, sẽ hòa trộn với nước ở cao, tạo thành một hỗn hợp bùn đặc và rơi ngược xuống mặt đất với tốc độ tương đối cao.
 |
| Lần phun trào năm 2016 của núi lửa Popocatepetl. Ảnh: Shutterstock. |
Những hiện tượng như vậy được gọi là các lahar, chúng vô cùng nguy hiểm. Thảm họa tương tự năm 1985 ở Nevado del Ruiz đã làm 26.000 người tại thị trấn Armero, Colombia thiệt mạng do sự phun trào của một ngọn núi lửa nằm cách đó 60 km.
Ngoài ra còn có Nevado del Ruiz là một ngọn núi lửa bị bao phủ bởi lượng băng tuyết dày đặc, tro bụi trộn với băng tuyết tạo thành dòng chảy rất mạnh lao về phía những khu dân cư gần đó mà không hề được cảnh báo trước.
4. Núi lửa Krakatoa, Indonesia
Đã có 36.000 người chết bởi trận sóng thần lớn được gây ra sau đợt phun trào núi lửa Krakatau vào năm 1886, đợt phun trào này phóng ra nguồn năng lượng tương đương 13.000 quả bom nguyên tử ném vào Hiroshima. Vụ phun trào đã nhấn chìm hòn đảo núi lửa đó nhưng 50 năm sau, một hòn đảo núi lửa mới đã xuất hiện lại tại đúng vị trí đó.
 |
| Đảo núi lửa Anak Krakatau đang phun trào vào năm 2011. Ảnh: Shutterstock. |
Hòn đảo mới có tên là Anak Krakatau (con trai của Krakatoa), nó đang phát triển qua từng giai đoạn kể từ thập niên 1920. Ngày nay đảo núi lửa này có chiều cao 300 mét. Hoạt động đầu tiên của nó được ghi nhận vào năm 2007, từ đó đến nay nó đã hoạt động nhiều lần nhưng ở mức độ nhỏ, lần gần đây nhất là tháng 3 năm 2017.
Không ai biết chắc chắn sự phát triển của Anak Krakatau có thể gây ra một thảm họa tương tự như cha Krakatau của nó hay không. Nhưng rõ ràng vị trí của nó nằm giữa hai hòn đảo Java và Sumatra là hai nơi tập trung đông dân nhất của Indonesia, là một điều nguy hiểm trước mắt.
5. Núi lửa Trường Bạch, Trung Quốc
Dù là một ngọn núi lửa nguy hiểm, nhưng Changbaishan (Trường Bạch Sơn) ít được ai biết đến. Ngọn núi này nằm tại biên giới của Trung Quốc và Triều Tiên, lần phun trào gần đây nhất đã xảy ra vào năm 1903.
Tuy vậy, lịch sử ghi nhận lại cho thấy đây là một ngọn núi lửa với nhiều vụ phun trào kỳ lạ. Vào khoảng năm 969, núi lửa đã phun trào dữ dội và mạnh mẽ nhất trong suốt 10.000 năm trước đó, phóng một lượng vật chất nhiều gấp ba lần vụ phun trào Krakatoa năm 1886.
Một trong những mối nguy hiểm của ngọn núi lửa này, là miệng hồ khổng lồ trên đỉnh của nó, với thể tích lên đến 9 km khối. Nếu hồ này bị phá vỡ, nó có thể tạo ra một lahar nguy hiểm, ảnh hưởng đến 100.000 người đang sống tại các khu vực lân cận.
 |
| Hồ nước có thể tích 9 km khối nằm ngay trên đỉnh núi lửa Trường Bạch tại biên giới Trung Quốc và Triều Tiên. Ảnh: Shutterstock. |
Vào đầu những năm 2000, các nhà khoa học đã bắt đầu theo dõi hoạt động của núi lửa bằng cách giám sát và xác định lượng magma bên trong lòng của nó, và dự đoán những đợt phun trào tiếp theo trong tương lai.
Tuy vậy, vấn đề chính là do sự nhạy cảm chính trị tại khu vực này. Nơi đây là vùng biên giới giữa Trung Quốc và Triều Tiên, nên các nhóm nghiên cứu khó có thể giám sát một cách trọn vẹn núi lửa này.
Hồ dung nham nóng chảy trên đỉnh núi lửa Nyiragongo. Ảnh: Shutterstock.
Hồ dung nham nóng chảy trên đỉnh núi lửa Nyiragongo. Ảnh: Shutterstock.