Số 30 (4396) Thứ Năm (24/7/2025) 15 TRI THỨC NHÂN LOẠI Công nghệ chỉnh sửa gen có thể giúp khôi phục đa dạng di truyền, tăng sức đề kháng và kéo dài sự sống cho các loài đang bên bờ tuyệt chủng. Công trình được công bố trên tạp chí Nature Reviews Biodiversity ngày 18/7, do Giáo sư Cock van Oosterhout (Đại học East Anglia, Anh) và Tiến sĩ Stephen Turner (Colossal Biosciences, Mỹ) đồng chủ trì. Dự án còn có sự tham gia của các Viện nghiên cứu và tổ chức bảo tồn từ Anh, Đan Mạch, Mauritius. Hiện nay, hầu hết các chương trình bảo tồn tập trung vào tăng số lượng cá thể và phục hồi môi trường sống. Tuy nhiên, khi quần thể từng suy giảm mạnh, chúng mất nhiều biến thể gen quý giá – làm giảm khả năng chống chọi dịch bệnh và biến đổi khí hậu. Đây là hệ quả của hiện tượng “thoái hóa bộ gen”. Giáo sư van Oosterhout cho biết: “Chỉnh sửa gen cho phép phục hồi các biến thể đã mất, như gen miễn dịch lấy từ mẫu vật cổ hoặc gen chịu nhiệt từ loài họ hàng gần”. Một ví dụ đáng chú ý là chim bồ câu hồng Mauritius. Loài này từng chỉ còn 10 cá thể vào thập niên 1990, nhưng nay đã đạt hơn 600 con nhờ nhân giống. Dù vậy, chúng vẫn mang nhiều đột biến có hại và có thể tuyệt chủng trong 50–100 năm nếu không cải thiện nền tảng di truyền. Nhóm nghiên cứu đề xuất ba ứng dụng chính của chỉnh sửa gen: Phục hồi biến thể gen đã mất từ mẫu vật lưu trữ lâu năm; Thích nghi hỗ trợ bằng cách đưa gen chống chịu từ loài họ hàng gần; Loại bỏ đột biến có hại trong các quần thể từng suy giảm nghiêm trọng. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo: công nghệ này vẫn đang thử nghiệm, nguy cơ đột biến ngoài ý muốn hoặc ảnh hưởng đến hệ sinh thái là có thật. Vì vậy, cần triển khai thận trọng, quy mô nhỏ và theo dõi lâu dài. Đồng thời, cần có sự tham vấn cộng đồng địa phương và nhóm bản địa để đảm bảo đạo đức. Tiến sĩ Hernán Morales (ĐH Copenhagen) nhấn mạnh: “Chỉnh sửa gen không thể thay thế bảo tồn truyền thống, mà chỉ phát huy hiệu quả khi tích hợp vào chiến lược tổng thể”. Nếu được áp dụng đúng cách, công nghệ sinh học có thể mở ra kỷ nguyên mới trong việc bảo vệ đa dạng sinh học toàn cầu. MINH NGỌC (Theo Nature Reviews Biodiversity) GIẢI MÃ KHOA HỌC Công nghệ giúp hàng nghìn loài thoát tuyệt chủng THANH BÌNH Chùa Báo Quốc cùng đình Lưu Xá là nơi thờ Phật và những người có công phò trợ bốn triều vua nhà Lý. Vào ngày 17/7 vừa qua, tại di tích lịch sử quốc gia chùa Báo Quốc (xã Ngự Thiên, Hưng Yên) đã xảy ra một vụ hỏa hoạn gây nên hậu quả đáng tiếc. Thiệt hại được xác định là cháy nhà tiền đường, mái bị sập. Di sản văn hóa - lịch sử quý giá Chùa Báo Quốc cùng đình Lưu Xá (trước thuộc xã Canh Tân, huyện Hưng Hà, Thái Bình) là nơi thờ Phật và những người có công phò trợ bốn triều vua nhà Lý. Chùa chính có quy mô kiến trúc kiểu chữ Đinh, gồm tiền đường 5 gian, Phật điện 3 gian. Tiền đường được xây kiểu hồi văn đắp đấu, mái chảy lợp ngói mũi. Bộ khung kiến trúc bằng gỗ lim với 4 hàng cột, 6 bộ vì kèo. Phật điện được xây theo kiểu hồi văn bít đốc với bộ khung kiến trúc gỗ lim. Hàng năm, từ mùng 9-15/2 âm lịch, xã Canh Tân tổ chức lễ hội truyền thống đền Lưu Xá và chùa Báo Quốc để nhân dân trong xã và khách thập phương về dâng hương tế lễ để tỏ lòng thành kính với các bậc tiền bối. Trong suốt thời gian lễ hội có tổ chức dâng hương tế lễ và các hoạt động văn hóa văn nghệ, các trò chơi dân gian như cờ tướng, tổ tôm, bắt vịt… Năm 1990, đình Lưu Xá, chùa Báo Quốc được công nhận là cụm di tích lịch sử quốc gia. Nhằm đáp ứng yêu cầu bảo vệ và phát huy giá trị di tích, nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng của nhân dân, tháng 12/2023, UBND xã Canh Tân đã khởi công xây mới tòa đại bái đình Lưu Xá và nhà Mẫu chùa Báo Quốc. Sau gần một năm thi công, các hạng mục công trình đã hoàn thành, bảo đảm chất lượng về kiến trúc truyền thống và mỹ thuật, đáp ứng nhu cầu tâm linh, tín ngưỡng của nhân dân. Nơi thờ phụng nhân vật lịch sử lỗi lạc Trong dòng chảy lịch sử Việt Nam, chùa Báo Quốc là nơi lưu giữ công trạng của hai nhân vật lịch sử kiệt xuất: Lưu Khánh Đàm (Lưu Đàm) và Lưu Khánh Ba (Lưu Điều) - hai vị công thần khai quốc nhà Lý, thường được dân gian gọi là “Nhị vị Thái phó”. Theo ngọc phả được lưu giữ tại địa phương, khi nhà Đinh suy, Thập đạo tướng quân Lê Hoàn lên ngôi vua liền chiêu tập hiền tài trong cả nước. Vùng Cửu Chân, Châu Ái (nay thuộc tỉnh Thanh Hóa) có người tên Lưu Ngữ, giỏi thi thư, văn võ kiêm toàn, được tiến cử. Vua Lê cho giữ chức quan, hưởng lộc tại huyện Ngự Thiên, phủ Tân Hưng, nay là Hưng Nhân (Hưng Hà). Một lần, Lưu Ngữ vi hành xem phong cảnh thôn ấp, qua vùng đất ven sông, thấy phía trước có đầm, sông uốn khúc quanh co, thế “long chầu, hổ phục”, bèn lập một cung ở lại, đặt tên là Lưu Xá. Ông lấy hai vợ người bản quán tên là Trần Thị Ngọc và Phạm Hồng Nương. Ngày Dần, tháng Tám năm Kỷ Sửu, bà Ngọc sinh hạ một người con trai đặt tên là Lưu Đàm, đến khắc giờ Ngọ cùng ngày, bà Nương sinh hạ một người con trai được đặt tên là Lưu Điều, húy là Ba. Thời gian thấm thoắt trôi đi, Lưu Đàm và Lưu Điều lớn khôn, học hành thông tuệ, một giỏi văn, một giỏi võ. Lưu Ngữ đã phó thác hai con là Lưu Đàm, Lưu Điều cho Lý Công Uẩn. Lê Hoàn lên ngôi hiệu là Lê Đại Hành chính tông được 24 năm thì băng hà. Con trai Lê Long Việt lên ngôi được ba ngày thì bị em trai là Lê Long Đĩnh cướp ngôi, hại chết. Long Đĩnh lên ngôi được hai năm yểu mạng vì trụy lạc, giặc dã nổi lên, thiên hạ bất ổn. Triều đình nguy khốn, quần thần nhất nhất tiến cử Lý Công Uẩn lên ngôi vua, trị vì đất nước. Được hai anh em Lưu Đàm, Lưu Điều thủ túc hộ vệ, Lý Công Uẩn xưng vương, hiệu là Lý Thái Tổ, đại xá thiên hạ, phong cho Lưu Đàm làm Quang lộc đại phu hầu cận bên cạnh, Lưu Điều được phong làm Trung úy trông coi cấm binh tuần phòng trong thành. Bia ký còn lưu giữ tại đền Lưu Xá và chùa Báo Quốc do Tam giáp Tiến sĩ khoa Kỷ Sửu Minh Mệnh Ngô Dương Đình (1829) soạn có nội dung ca ngợi công đức của hai anh em họ Lưu, bản dịch như sau: “Đến đời Lý Thánh Tông, Lưu Khánh Đàm (Lưu Đàm) được tin dùng sung Nội thị, có lòng trung cần nên được lĩnh quân lữ, có công lớn, cuối đời Lý Nhân Tông làm đến Thái úy nhận di chiếu phò Thần Tông lên ngôi. Chức vụ ông từng giữ trong triều là Quang lộc đại phu suy thành Tá lý công thần, nhập Nội nội thị sảnh Đô đô tri tiết độ sứ đồng tam ti bình chương sự Thượng trụ quốc, Khai Quốc công, gia Thái phó, thực ấp sáu ngàn hộ... Lưu Khánh Ba (Lưu Điều) quan đồng triều với anh trai Lưu Khánh Đàm, tước thượng phẩm. Đời Lý Nhân Tông (1072 ) quân Tống xâm lược, Lưu Ba vâng mệnh vua đi dẹp giặc, lập công lớn. Năm 1128 vì có công dẹp giặc, giữ nước, giúp vua nên được phong Thái phó. Cuối đời lui về Lưu Xá xây chùa tháp, được vua Lý đặt tên là Báo Quốc, xuất gia đi tu và truyền đạo Phật, khi chết được phong Phúc thần”. Theo thần tích và bia ký “Nhị Lưu Thái phó phúc thần sự tích” ở đền Lưu Xá thì Thái phó Lưu Khánh Đàm mất năm 1136. Không lâu sau, Thái phó Lưu Khánh Ba cũng khuất bóng. Cả hai Thái phó đều mất ở vùng quê ngã ba sông thuộc làng Lưu Xá. Phần mộ của hai ông giờ vẫn còn, họ nằm cách nhau khoảng 300m, bên ngoài đê, trước mặt là dòng sông Luộc quanh năm đỏ nặng phù sa và hai bờ dâu xanh bạt gió. Điều đặc biệt về chùa cổ bị cháy ở Hưng Yên Ảnh minh họa theo Internet Vào cuối năm 2024, chùa Báo Quốc đã thu hút sự quan tâm của dư luận khi trong ngôi Tam Bảo của chùa xuất hiện một pho tượng lạ bằng đá được đặt chính giữa, phía trước các pho tượng khác. Theo ý kiến, nhận xét chủ quan của một số người, hình dạng pho tượng nói trên nhìn có nhiều nét giống với vẻ bề ngoài của đại đức Thích Thanh Lan - trụ trì chùa Báo Quốc. Sau đó, chính quyền xã, ban quản lý di tích yêu cầu trụ trì trước đây rước tượng lên từ vị trí nào thì đưa lại đúng vị trí đó để tránh dư luận không tốt, cũng như đảm bảo tuân thủ Luật Di sản. Các cơ quan quản lý từ cấp tỉnh đến huyện cũng đã về chùa làm việc, ghi nhận sự việc và đưa ra yêu cầu tương tự. Vườn tháp chùa Báo Quốc. ẢNH: TÙNG LÊ QUANG / GOOGLE MAP.
RkJQdWJsaXNoZXIy MTYzNTY5OA==