Nhà Hồ mưu tính đánh đuổi quân Minh xâm lược thế nào?

"Hội nghị Bình Than" của nhà Hồ

Đại Việt sử ký toàn thư ghi lại: "Hán Thương xuống chiếu truyền gọi các quan an phủ sứ ở các lộ về triều để cùng với các quan ở kinh họp bàn kế nên đánh hay nên hòa. Có người khuyên nên đánh vì sợ để mối lo về sau. Quan trấn thủ Bắc Giang là Nguyễn Quân cho rằng nên tạm hòa, chiều theo những điều chúng muốn để hoãn binh thì hơn. Tả Tướng quốc (Hồ Nguyên) Trừng nói: "Thần không sợ đánh, chỉ sợ lòng dân không theo". Quý Ly (nghe thế) liền ban thưởng cho cái hộp trầu bằng vàng".

Điều đó cho ta thấy cái nhìn sáng suốt và cũng là nỗi lo của Hồ Nguyên Trừng trước tình thế đất nước ngàn cân treo sợi tóc. Và cũng chứng tỏ Hồ Quý Ly không phải không biết đến điều thiết yếu ấy. Tuy nhiên, bấy giờ lòng dân ly tán, các quan thiếu sự đồng lòng nên không thể diễn ra một hội nghị Diên Hồng như dưới triều Trần được.

Minh họa “Hội nghị Bình Than” thời nhà Hồ.

Cái cớ để nhà Minh xâm lược

Nhà Minh chỉ cần một cái cớ để khởi binh, thì cái cớ ấy tự đến ngay trước mắt. Nguyên là trước đây, vào năm 1390, quân Chiêm Thành tấn công vào Thăng Long, một số tôn thất nhà Trần ngầm thông mưu với giặc. Khi giặc tan, việc bại lộ những kẻ phản bội này bị đem ra xét xử. Kẻ cầm đầu là Trần Tôn sợ quá nhảy xuống giếng tự tử. Gia nô của Tôn là Nguyễn Khang hoảng sợ chạy sang Lào, sau đó theo đường Vân Nam tìm đến Kim Lăng của nhà Minh.

Nguyễn Khang đổi tên là Trần Thiêm Bình, mạo xưng là con của Trần Nghệ Tông sang tố cáo với vua Minh tội họ Hồ tiếm ngôi và xin "thượng quốc" đem binh trừng phạt để trả lại ngôi báu cho họ Trần. Vua Minh nhân cớ đó đưa thư hặc tội. Hồ Hán Thương bèn cử Nguyễn Cảnh Chân dâng sớ tạ tội và giả vờ xin đón Trần Thiêm Bình về nước làm vua. Vua Minh sai sứ đem sắc dụ đến phán rằng: "Nếu quả đón Thiêm Bình về làm chúa thì sẽ ban cho khanh tước thượng công và phong cho một quận lớn".

Tháng Tư năm 1406, nhà Minh cử Hàn Quang và Hoàng Trung đem 5 ngàn quân (có tài liệu nói là 10 vạn quân) tháp tùng đưa Thiêm Bình về làm vua nước Nam. Nhưng vừa đến nước ta chúng lập tức mở cuộc tấn công. Quân ta bất ngờ nên bị thua trận. Nhưng sau đó quân Tả dực của Hồ Vấn và Hồ Xạ cấp tập đến bao vây. Không có đường chạy, Hoàng Trung bèn nghĩ kế thoát thân bằng cách thí Thiêm Bình. Hắn cử một thầy thuốc trong quân là Cao Cảnh Chiếu giải Thiêm Bình đến giao cho Hồ Xạ và nói rằng: "Nghe Thiểm Bình mạo xưng là con vua Trần. Nhưng đến khi đưa về trong nước không ai theo cả, chứng tỏ hắn là kẻ gian dối. Vậy xin trao trả Thiêm Bình và cho phép quân lính được ra khỏi quan ải". Hồ Xạ nhận lời, giải Thiêm Bình về Tây Đô báo tin thắng trận. Thiêm Bình bị Hán Thương xử tội chết.

Tháng Chín năm đó, Trương Phụ và Mộc Thạnh đem 40 vạn quân chia làm hai hướng từ Đồng Đăng, Lạng Sơn và từ Vân Nam cùng kéo đến xâm phạm nước ta. Chúng vẫn lấy cớ đem quân đến khôi phục nhà Trần, cho khắc chữ lên rất nhiều tấm ván kể 10 tội lớn của Hồ Quý Ly, đem thả xuống đầu nguồn để trôi theo dòng sông về xuôi. Đòn chiến tranh tâm lí ấy có ít nhiều tác dụng làm cho một số quan chức bất mãn với nhà Hồ đi đón quân Minh và làm nội ứng cho chúng.

Hai cánh quân Trương Phụ và Mộc Thạnh hợp quân tấn công thành Đa Bang. Quân Hồ cố thủ không đánh. Đang đêm chúng đốt đuốc reo hò, thổi tù và dùng thang mây đánh úp thành. Quân nhà Hồ rút lui vào trong thành, sáng hôm sau lùa voi ra đánh. Bị hỏa pháo đe dọa, đoàn voi sợ hãi co vòi rút vào thành, quân Minh ồ ạt bám theo. Thành Đa Bang bị vỡ, quân nhà Hồ ở ven sông đều tan rã, rút chạy về giữ sông Hoàng Giang.