Bí ẩn những hình khắc trên đá ở Sa Pa

Số lượng rất lớn, đa dạng và phong phú

Bãi đá cổ Sa Pa nằm trong thung lũng Mường Hoa, thuộc địa phận ba xã Hầu Thào, Sử Pan, Tả Van, cách trung tâm Sa Pa 12km về phía Nam. Ở đó, trong một thung lũng có diện tích 8km2 (dài 4km, rộng 2km) có rất nhiều tảng đá nằm lấp trong cây, xen trong cỏ, bên bờ suối, giữa nương rẫy... mang những hình khắc bí ẩn, kỳ lạ. Cách đây gần 90 năm, vào năm 1925, nhà Đông phương học người Pháp gốc Nga là Victor Gouloubev trong một chuyến khảo sát điền dã đã tình cờ phát hiện được một số tảng đá có những hình khắc bí ẩn. Ông đã viết bài giới thiệu trên một số tập san khảo cổ học. Bãi đá cổ Sa Pa được dư luận chú ý đến từ đó.

Những hình khắc trên đá đã được phát hiện ở nhiều nơi trên thế giới như quần thể khảo cổ khuỷu sông Boyne (Ireland), Vườn Quốc gia Sereda Capivara (Brazin), đồi Matopo (Zimbabwe), sa mạc Sahara (châu Phi), Chile, Lybi, Mexico, Nam Phi, Ý, Pháp... Những nước gần Việt Nam như Ấn Độ, Myanmar, Trung Quốc cũng đã phát hiện được địa điểm có hình khắc trên đá. Ở nước ta, những hình khắc trên đá, trên xương, trên sừng... cũng đã phát hiện được ở một số di chỉ khảo cổ như Gò Hên (Hòa Bình), Đồng Nội (Ninh Bình), Làng Bon, Gò Mun (Phú Thọ). Đặc biệt, gần đây ta đã phát hiện được thêm một số địa điểm có những tảng đá có những hình khắc tương tự như ở Sa Pa và cũng gần Sa Pa. Đó là các địa phương Tả Phìn (Lào Cai), Vị Xuyên (Hà Giang). Tuy nhiên, không ở đâu có mức độ tập trung với số lượng rất lớn, đa dạng và phong phú như ở bãi đá cổ Sa Pa.

Một đoàn khảo cổ đang lấy những hình khắc trên đá ở bãi đá cổ Sa Pa, Lào Cai.

Những tấm bản đồ bằng đá

Nhìn lên những hình khắc trên đá ở Sa Pa, ta thấy một khối lượng khổng lồ, đa dạng và phong phú gồm những hình vuông, hình chữ nhật được nối với nhau bằng những đường đơn. Ở nhiều nơi lại là hình song song liên tục, dày đặc và có những đường cắt ngang. Có hình vẽ lại gợi cho ta mặt bằng của một tòa thành, một mê cung. Sự sắp xếp của chúng trên một tảng đá khiến người xem liên hệ đến một tấm bản đồ. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng đây chính là những tấm bản đồ trên đá.

Nếu đây là những tấm bản đồ thì điều làm chúng ta kinh ngạc nhất chính là sự phong phú, đa dạng mà nó thể hiện, khiến ta nghĩ đến những tấm bản đồ hiện đại. Nếu ngồi trên máy bay hay leo lên các đỉnh cao nhìn xuống một thung lũng nào đó, ta sẽ thấy các bờ ruộng bậc thang tạo nên một hình ảnh các đường cong song song, dày đặc. Trên các tấm bản đồ bằng đá ở đây cũng có những hình ảnh tương tự như thế. Phải chăng người xưa đã biết đắp bờ theo các đường bình độ (cùng một độ cao như nhau) để giữ nước canh tác và đã biết thể hiện chúng một cách chính xác lên bản đồ? Những đường cắt ngang, những đường đôi lại gợi cho chúng ta hệ thống kênh mương thủy lợi phục vụ cho nông nghiệp. Những hình vuông, hình chữ nhật thể hiện những căn nhà. Các đường bao ngoài căn nhà là tường thành (bằng đất hay đá) bảo vệ căn nhà. Còn các đường đơn nối các căn nhà với nhau thể hiện đường đi (hay lối đi) giữa các ngôi nhà.

Có thể người xưa đã vẽ những tấm bản đồ trên đá để xác định (hay khẳng định) lãnh thổ của các vị thủ lĩnh trong từng vùng riêng biệt. Cũng có những tấm bản đồ thể hiện vai trò của một vị thủ lĩnh trong việc chống giặc ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi. Ở đây thể hiện vị thủ lĩnh đứng ở giữa trận địa chỉ huy, quân địch từ ngoài tấn công vào, bị quân ta tiêu diệt. Trong trường hợp này, tấm bản đồ lại được thể hiện như một bức tranh hoành tráng. Với sự phong phú, đa dạng của nó, những hình khắc trên đá ở Sa Pa sẽ là đề tài nghiên cứu vô cùng lý thú đối với các ngành kiến trúc, hội họa, bản đồ... Và nếu chúng ta mở được chìa khóa giải mã được những ký hiệu thể hiện trên bản đồ thì sẽ đem lại rất nhiều điều thú vị.

(còn nữa)