Có nên coi “Đàn Xã Tắc” là trời đất, tổ tiên?

Google News

(Kiến Thức) - Đàn Xã Tắc chỉ là "đàn tế di động, không phải là nhà thờ".

Gần đây có nhiều ý kiến về việc xây cầu vượt qua nơi được gọi là "đàn Xã Tắc". Có nhiều ý kiến mang tính chủ quan mà chưa có đủ thông tin, chưa có thời gian khảo cứu thấu đáo về lịch sử, hoặc do sự nhận thức không nhất quán về tín ngưỡng nên xảy ra tình trạng "ông nói gà, bà nói cuốc". Để có thể tìm được sự đồng thuận, rất cần phải nêu một số điểm khái quát cơ bản về phạm trù Đàn Xã Tắc.

Diện tích nội đàn ít nhất là 6.400 m2

Tín ngưỡng của vua chúa triều đình phong kiến ngày xưa chia ra nhiều mức độ. Tùy theo sự quan trọng của vấn đề mà có các dạng: Đại tự, Trung Tự, và Quần tự. Đàn Xã Tắc có quy mô lớn nhất (đại tự). Vua đích thân làm chủ tế vào các năm có khánh tiết. Các năm khác có thể ủy quyền cho các đại thần thừa lệnh chủ tế.

Đàn Xã Tắc bắt nguồn từ tín ngưỡng của các triều đình phong kiến Trung Quốc, một số nước Đông Nam Á (có nền văn minh lúa nước) cũng làm theo tín ngưỡng này, trong đó có nước ta.

Đàn Xã Tắc cần phải thỏa mãn các nội dung và tiêu chí sau:

Nội đàn thường được xây dựng với chu vi 99 trượng (1 trượng tương đương 3,33m). Như vậy, diện tích của nội đàn tối đa tương đương 6.400m2. Nội đàn được bày đặt các cung theo 4 phương và ở giữa là khu trung ương. Đất để đắp đàn tế phải bằng đất sạch từ các địa phương chuyển về, các vật liệu trang trí và lát trong nội đàn gồm 5 màu (vàng, xanh, trắng, đỏ, đen) ứng với 5 phương vị (trung ương, đông, tây, nam, bắc...). 

Khu hộ đàn bao quanh lễ đàn (để giữ cho trang nghiêm về tâm linh cũng như để bảo vệ an ninh tuyệt đối cho nhà vua khi đăng đàn), mỗi cạnh cũng khoảng 64 trượng, (khoảng trên 211m), như vậy diện tích ít nhất cũng phải từ 4,5 - 5,4ha, chưa kể các yếu tố về phong thủy ngoại vi (minh đường còn phải có hồ nước - chu vi ít nhất cũng khoảng 64 trượng - tả còn có Thanh Long, hữu còn có Bạch Hổ, hậu chẩm còn có Chu Tước...), rộng hơn nữa còn là khu "vành đai cương tỏa" có tường và cây cối bao bọc theo luật âm dương ngũ hành.

Trong khu vực (từ 4,5 - 5,4ha) hoàn toàn thanh tịnh, không được đặt  công trình  hoặc các vật, gây ra mùi xú uế...

Đàn Xã Tắc tại Hà Nội. 

Mỗi triều đại đều có đàn Xã Tắc của mình 

Các triều đại sau luôn luôn phế bỏ quyền thống trị của triều đại trước và đương nhiên cũng phế bỏ long mạch, linh khí liên quan đến đàn thái miếu, đàn xã tắc của triều đại trước, rồi dựng nên tín ngưỡng mới cho triều đại mình. Thời nhà Ngô lập Đàn ở Sơn Tây, thời nhà  Đinh lập Đàn ở Hoa Lư, thời nhà Lý lập Đàn ở Thăng Long, thời nhà Trần lập Đàn ở Thiên Trường, thời nhà Hồ lập Đàn ở Thanh Hóa, thời nhà Nguyễn lập Đàn ở Huế... Ngoài ra, chiều cao các bức tường thành của các tầng, số bậc và chiều cao mỗi bậc... được độn toán theo cung số của vương triều. Các đồ thờ cúng, tế lễ, các thành tố kiến trúc được bày đặt theo thuật phong thủy tương ứng với vương triều. 

Trong tế Đàn Xã Tắc thì ít nhất cũng phải có 2 phần chính là Thái Xã và Thái Tắc. 

Thái Xã tức là tế cáo thổ thần cai quản đất đai (bờ cõi quốc gia) và danh xưng chủ quyền sở hữu đối với đất đai đó (là dòng họ đương triều).

Thái Tắc là tế cáo thần linh dạy cho dân công nghệ canh nông. 

Thần dân phải quy hướng theo Thái Xã, Thái Tắc, Thái Miếu của đương triều, nếu có ý tưởng phục hồi quyền bính, tín ngưỡng của triều đại cũ thì  sẽ bị chu di tam tộc.

Hiện trạng về đàn Xã Tắc ở Ô Chợ Dừa 

Đàn Xã Tắc chỉ có ý nghĩa lịch sử. Chúng ta tôn trọng "di tích Đàn Xã Tắc" vì nó ghi lại tín ngưỡng của từng triều đại, là tiếng vọng của quá khứ chứ không nhất thiết di tích đó là long mạch, là thiêng hay không thiêng, có phù hợp với thời cuộc hiện nay hay không...

Ta tôn trọng di tích tín ngưỡng của người xưa trong việc tế lễ trời đất chứ không phải coi cái tín ngưỡng của người xưa là trời đất. 

Bởi cái tín ngưỡng ấy chưa chắc đã là đúng, đã là đại diện cho tín ngưỡng của toàn dân tộc, đã là đủ, đã phù hợp với thế hệ mai sau. 

Ngày nay, chúng ta vẫn có những nghi lễ long trọng, linh thiêng, lành mạnh, văn minh, phù hợp với trào lưu văn hóa trong thời đại mới, chứ đâu có phục chế nghi thức tế Đàn Xã Tắc làm "quốc lễ" cho thời nay, cho nên "Đàn Xã Tắc Ô Chợ Dừa" không còn là tín ngưỡng tâm linh của chế độ Cộng hòa XHCNVN.  

Nếu cứ chiểu theo các tiêu chí  của tín ngưỡng tâm linh thì "Đàn Xã Tắc  ngày nay" đã được chuyển về "tế cáo" ở Ba Đình rồi. 

Hiện trạng cái gọi là "đàn xã tắc" chỉ toen hoẻn mấy trăm mét vuông, lại đặt mấy hòn vật liệu trông tựa như con chó đá, cho nên chỉ nên gọi là địa điểm có một số dấu tích của Đàn Xã Tắc, chứ không nên gọi là di tích Đàn Xã Tắc!

Trên tinh thần tôn trọng pháp luật thì ý kiến của cá nhân tôi cũng trùng với quan điểm của nhà sử học Dương Trung Quốc và của TS Phạm Hồng Kỳ là phải "tôn trọng di tích đã được xếp hạng". Nhưng theo ngu ý của tôi, chúng ta rất cần chú ý đến khái niệm "cố gắng bảo tồn trong điều kiện có thể ", bởi hiện nay nếu “bảo vệ di tích theo đúng nghĩa của nó" thì phải khoanh vùng toàn bộ khu trung tâm quận Đống Đa để đưa vào khảo sát và quản lý (điều này liệu có làm được?).  
Đứng trên góc độ khoa học và giải pháp tâm linh, tôi ủng hộ ý kiến của GS Nguyễn Văn Hảo và của rất nhiều nhà nghiên cứu khác, rằng cái địa điểm hiện nay tại Ô Chợ Dừa chưa hội đủ thành tố để có thể coi đây là "đàn xã tắc thời Lý". Chúng ta chỉ mới tìm được một số vật liệu tại đó, nhưng một  số vật chứng khác (gạch ngũ sắc, pháp khí và dấu tích của các bức tường thành của đàn Xã Tắc...) cũng chưa thấy đâu.

Vị trí hiện nay chưa chắc đã là trung tâm của đàn tế mà có khi chỉ là vùng ngoại vi của đàn tế mà thôi, những vỉa gạch lát đào được chỉ là đường đi vào khu nội đàn.

Cần phải tiếp tục khảo cứu thêm để tìm ra dấu tích của khu nội đàn, với các thành tố kiến trúc đặc trưng (như các bức tường thành của khu nội đàn, vệ đàn, các loại vật kiệu ngũ sắc, pháp khi và các thành tố kiến trúc khác...). 

Dự án cầu vượt theo hướng Xã Đàn - Hoàng Cầu đi qua Đàn Xã Tắc. 

Nên tìm giải pháp nhất cử lưỡng tiện

Với ý kiến cho rằng "làm cầu vượt lên trên là bất kính" thì hiện nay các cầu treo trên Yên Tử, chùa Hương còn cao hơn cả chùa chiền và các công trình tâm linh  ở dưới thì cũng là bất kính sao?

Tuy nhiên, nếu quả thực phải làm cầu vượt hoặc cầu treo là bài toán tối ưu của ngành giao thông để giải tỏa ách tắc tại nút Ô Chợ Dừa thì ta vẫn có thể nghĩ ra được giải pháp nhất cử lưỡng tiện (dung hòa việc bảo vệ di tích, với giải tỏa ách tắc giao thông) - bằng cách mở cuộc thi chọn giải pháp kiến trúc sao cho khi đi lên cầu, ta có cảm giác trân trọng như đang đi xuyên vào trong khu nội đàn của đàn xã tắc, dùng thủ pháp của nghệ thuật trang trí và giải pháp kết cấu hiện đại để nâng tầm "Đàn Xã Tắc" lên cao hơn cả cầu vượt để từ xa ai cũng nhìn thấy, ai cũng được chiêm ngưỡng thì không những bảo tồn mà còn nâng tầm quan trọng của di tích. 

BÀI ĐANG ĐỌC NHIỀU


TIN BÀI LIÊN QUAN

TS Vũ Thế Khanh

Bình luận(0)